Necdet Buluz
Hemen yanıtlayalım:
Amerika tarafından İran’a uygulanan ambargodan 6 ay boyunca muaf tutulan 8 ülkeden biri olan Türkiye’de iş dünyası muafiyet kararına rağmen İran ile olan ticaretten çok ağır darbe yiyeceği endişesi taşıyor.
İki ülke arasındaki ticarete baktığımızda son 5 yılda 21 milyar dolardan 10 milyar dolar seviyesine gerilediğini görüyoruz. İşte bu nedenle ticarette daha ağır darbe yenilmemesi için Türkiye’ye uygulanan muafiyetin uzatılması gerektiğini düşünüyoruz.
Kaldı ki iş dünyasından yükselen seslerde de bunu görmekteyiz.
TÜİK verilerine göre 2016 yılında İran’dan yapılan 4.7 milyar dolarlık ithalata karşılık 5 milyar dolarlık ihracat yapıldı ve ilk kez yaklaşık 300 milyon dolarlık ticaret fazlası elde edildi.
İran ile 1996 yılında 1 milyar dolar seviyesinde olan dış ticaret hacmi sonraki yıllarda hızla yükselişe geçerek 2012 yılında yaklaşık 22 milyar dolara ulaştı. Özellikle İran’dan yapılan enerji ithalatına karşılık yapılan altın ihracatı ile çokça gündeme gelen İran ile dış ticaret dengesi, 2016 yılına kadar Türkiye aleyhine bir seyir izledi.
Ancak 2017’de dış ticaret dengesi yeniden İran lehine bozuldu ve toplamda 10 milyar doları aşan karşılıklı ticarette 4 milyar doları aşan açık verildi.
Yalnızca enerji ithalatında değil, Türkiye’nin İran’a yaptığı ihracatta da gerileme tehlikesi var. ABD yaptırımlarının başlamasından sonra mevcut ticaretin daha da düşeceği tahminleri yapılıyor.
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türk-İran İş Konseyi Başkanı Ümit Kiler, yaptığı açıklamada Türkiye’nin İran yaptırımlarından geçici olarak muaf tutulmasını “kötünün iyisi” sözleri ile değerlendirdi. İş dünyası olarak Türkiye’nin yaptırımlardan muaf tutulmasının 6 ayla sınırlı kalmayacağına inandıklarını kaydeden Ümit Kiler, “Çünkü bu yaptırımlardan en fazla etkilenecek olan ülke Türkiye. ABD yönetiminin de bu konuda hassasiyet göstereceğini düşünüyoruz” ifadelerini kullandı.
Bununla birlikte Türkiye’ye uygulanan muafiyet alanlarının da genişletilmesi gerektiğini dile getiren Kiler, “Petrol ve doğalgaz ticareti konusunda mutlaka iyileştirmeye gidilmeli. Ne kadar ambargo olursa olsun, iki sınır komşusu arasındaki ticaretin önüne geçmek mümkün değil. Bir şekilde ticaret erbapları bunun yolunu bulacaktır” açıklamasında bulundu. İşin önemine dikkatleri çekti.
Nereden bakılacak olursa olsun, İran ile olan ticaretimiz her açıdan iki ülke yararına gelişiyor. Türkiye, özellikle petrol ve doğalgaz alımında İran’dan vaz geçtiği takdirde çok daha önemli açıklar verebilir. Zaten yetkililer de açıklamalarında “İran ile olan ticaretten vaz geçmemiz söz konusu olamaz” diyorlar.
Şu rakamlara bakacak olursak, konunun önemini daha iyi anlayabiliriz:
2012 yılında çoğunluğu altın ihracatı olmak üzere yaklaşık 10 milyar dolara ulaşan İran’a ihracat, 2017’de 3.3 milyar dolara kadar geriledi. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) açıkladığı 2018’in ilk 9 ayındaki verilere bakıldığında ise ihracatın 1.8 milyar dolar olarak gerçekleştiği görülüyor. 2012’de İran’dan yapılan ithalat 12 milyar dolar olurken, aradan geçen 5 yılda bu rakam bu rakam da 7.5 milyar dolara geriledi.
Akdeniz İhracatçı Birlikleri (AKİB) Başkan Yardımcısı Bülent Aymen’e göre, Türkiye’nin İran yaptırımlarından şimdilik muaf tutulmasına rağmen oluşacak ticari zarardan etkilenecek.
Türkiye’nin İran’dan yaptığı ithalatta petrol ve doğalgaz ürünlerinin başı çektiğini, İran’a yapılan ihracatta ise otomotiv, makine, tekstil ve gıda ürünlerinin öne çıktığını dile getiren Bülent Aymen, “İran, 80 milyonluk nüfusu ile aslında pek çok sektörde Türkiye’nin rakibi konumunda. Buna rağmen İran ekonomisini zayıflatacak adımlar, İran’la iş yapan Türk şirketlerini de olumsuz etkileyecek” şeklinde konuştu.
İş dünyasındaki endişelere karşın, İran yaptırımlarının Türkiye-İran ticaretine önemli zarar vermeyeceğini düşünenler de uzmanlar da var.
ABD’nin yaptırımlarının İran’ın enerji ve finans sektörlerini hedef aldığını, doğrudan ticari ilişkileri hedef almadığını, bu yaptırımların İran’ın petrol dışı ticari ilişkilerine etkisinin çok fazla olmayacağı görüşünde olan bazı uzmanlara göre ABD’nin yaptırımlarının Türkiye-İran ticari ilişkilerine etkisi de tahminlerden çok daha sınırlı olacak.
necdetbuluz@gmail.com
www.facebook.com/necdet.buluz