Özbekistan: Türk Dünyasının Yükselen Yıldızı
Alaeddin Yalçınkaya
Özbekistan, jeopolitik konumu, nüfusu, ekonomisi, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle Türkistan cumhuriyetlerinin merkezinde yer almaktadır. Kazakistan, Türkmenistan, Afganistan, Tacikistan ve Kırgızistan ile komşu olup yüzölçümü orta büyüklüktedir. Nüfusu ise diğer Türk cumhuriyetlerinin toplamına yakındır. Fergana vadisinin de içinde bulunduğu ülkeyi, Türkistan’ın iki deryası Amu Derya ve Sırı Derya (Ceyhun ve Seyhun) nehirleri besler. Yüzlerce kilometrelik bir yolculukla biri kuzeyden diğeri güneyden ülkeyi aşarak Aral Gölü’ne dökülür (ne kadar su kalırsa!). Bu nehirlerden açılan kanallarla on asırdan fazla bir süredir sulanan uçsuz bucaksız tarım alanları Rus seyyahların deyimiyle bölgeyi “dünyanın cenneti” haline getirmiştir.
Başta pamuk olmak üzere her türlü sebze, meyve, hububat tarımı ile hayvancılık kültürü üzerinde kurulan Buhara, Semerkant, Taşkent, Nemenga gibi şehirler, Orta Çağın ilim, kültür ve medeniyet merkezleri haline gelmiştir. Bu arada gerek tasavvuf, hadis ve fıkıh gibi dini ilimlerde gerekse matematik, fizik, astronomi, tıp gibi alanlarda nice alimler bu coğrafyadan dünyayı aydınlatmışlardır. Bunlar arasında, İmam Buharî, Şah-ı Nakşibendi, Saduddin Taftazani, Seyyid Şerif Cürcanî, El-Birûnî, Ali Kuşçu ilk akla gelenler.
1860’larda Rus işgalinden sonra tek ürüne, pamuğa dayalı politikalar, arazileri çoraklaştırmış, 1960’larda Aral Gölü kurumaya başlamıştır. Sömürgeci politikaların omurgası kültür emperyalizmi ile halkın kendi değerlerine yabancılaşması hedeflenmiştir. Başta dil ve din olmak üzere siyasette, eğitimde, kültürde komşulardan uzaklaşma, her vesile ile çatışma zemini oluşturmada önemli başarılar sağlanmıştır.
1990-2016 arasında Kerimov, Özbekistan’ın komşularla ilişkilerini asgariye indirirken ülke, bölgenin istikrar adası haline gelmiştir. Diğer Türk cumhuriyetleriyle araya âdetâ duvarlar örülmüş ekonomik ve kültürel gelişme de bundan etkilenmiştir. Eylül 2016’dan beri ülkeyi yöneten Şevket Mirzoyoyev, olağanüstü hal politikalarına son vererek Özbekistan’ın ekonomik, kültürel, jeopolitik zenginliklerini öncelikle komşularıyla paylaşarak bölge için büyük bir sinerji kaynağı oluşturmuştur. Aşağıda AVİM sitesinden derlediğimiz yaklaşık bir yıllık haber başlıklarının herbirinin Türk dünyası açısından son derece önemli, ekonomik, siyasal ve stratejik boyutları sözkonusudur.
Belirtmek gerekir ki bağımsızlık sonrasında gerek Kerimov’a suikast teşebbüsü yüzünden Türkiye ile gerekse yabancı istihbarat örgütleri kaynaklı bir takım provokasyonlar yüzünden komşularla ilişkiler son derece kritik hale gelmişti. Mirzoyoyev ile adım adım bu engeller aşılmaktadır:
- Özbekistan ve Türkmenistan arasında 250 milyon dolarlık iş anlaşması – 32 anlaşma imzalandı
- Özbekistan ve Tacikistan arasında 26 yıl aradan sonra otobüs seferleri
- Özbekistan ve Kırgısiztan, sınır ihlallerinde silahlı müdahaleyi kaldırdı (Bir Kırgız Özbekistan’a geçmek isterken Özbek görevliler tarafından öldürülmüş, Kırgız yetkililer ise Kırgızistan’da iken öldürüldüğünü söylemişlerdir. Dört dörtlük bir KGB, MOSSAD veya CIA operasyonu sözkonusu. Ancak sonraki haber provokasyon planlarını altüst etti): Özbekistan ve Kırgızistan başbakanları sınır olayını telefonla görüştü!
- Kırgızistan başbakın Sapar İsakov, Özbekistan’da (Önceki dönemlerde krize yol açabilecek Kırgız vatandaşının Özbek görevlilerce öldürülmesi hadisesi Kırgızistan başbakanının Özbekistan’ı ziyaretinden yaklaşık bir ay sonra gerçekleşmiştir)
- Özbekistan ile Tacikistan arasında vizesiz seyahat anlaşması
- Kazakistan’da “2018 Özbekistan Yılı” etkinlikleri
- Özbekistan, Afganistan’daki barış sürecinde daha aktif rol almak istiyor
- Özbekistan’da muhalif gazeteci Rozimuradov 19 yıl sonra serbest
- Özbekistan’da insan hakları alanında büyük adım
- Özbekistan, onlarca yeni maden ocağını işletmeye hazırlayacak
- Özbekistan ile Kazakistan arasında askeri-teknik işbirliği (orduların ortak tatbikatını da öngören böyle bir antlaşma iki ülke tarihinde ilk)
- Türkiye ve Özbekistan’ın Afganistan özel temsilcileri Ankara’da bir araya geliyor
- Özbekistan’da 18 bin kişi “aşırılıkçı dini gruplarla bağlantısı olanlar” listesinden çıkarıldı
- Özbekistan ve Kazakistan habercilkte tek ses olacak
- Türk işadamları Özbekistan’da – Türkiye ile Özbekistan ilişkileri güçleniyor
- Özbekistan’da Türk vatandaşlarına vize muafiyeti
- Özbekistan Milli Güvenlik Servisi Başkanı görevden alındı (Rustom Inoyatov, 1995’ten beri bu görevi sürdürmekteydi!)
- Özbekistan’da yeni doğal gaz alanları bulundu – Özbekistan’ın en büyük doğalgaz yatağında kuyu açma çalışması başladı
- Özbekistan, “elektronik vize” için Azerbaycan’ı örnek alacak
- Özbekistan ve Kırgızistan arasında gümrük vergisi tarih oluyor
- Özbekistan, Rus limanları yerine İran limanlarını kullanacak
- Özbekistan’da İslam akademisi kuruldu
- Özbekistan, 2018’den itibaren pamuk ihracatını durduracak (kendi tekstil sektörünü güçlendirecek, pamuğu işleyerek satacak!)
- Özbekistan, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattında yük taşımacılığına başlıyor
- ASELSAN ilk defa yapacak! Onay çıktı, Özbekistan’a ihracat başlıyor
- Özbekistan’da 10 yıl aradan sonra bir ilk yaşandı (ezanlar hoperlör ile okunmaya başlandı)
- Özbekistan, Türk zırhlısını tercih etti
- Kırgızistan-Kazakistan krizine Özbekistan’dan arabuluculuk girişimi
- Özbekistan ve Kırgızistan arasındaki “su problem” çözüme kavuştu
- Özbekistan’la yaşanan TIR krizi çözüldü….
Bu başlıkların herbiri ayrı bir yazı konusu olup, Mirzoyoyev ile başlayan gelişmelerden sadece bazılarıdır. Kerimov’dan sonra aile mensuplarından birinin veya ülkeyi yarı açık hapishane haline getirmiş olan Milli Güvenlik Servisi şefinin ülkenin başına geçmesi beklenmekteydi. Mirzoyoyev gayet hassas stratejilerle Özbekistan lideri oldu, her sıkıntılı dönemin bir sonu olduğunu gösterdi. Kardeş cumhuriyete ve yöneticilerine bu başarıların artarak devamını temenni ederken her fırsatta alınan mutlu haberlere daha fazla yer ayırma konusunda en azından arzumuzu belirtiyoruz. Bu arada Aral Gölü’nü kurtarma hamlelerini de bekliyoruz. Bu sevindirici gelişmelerin pusuda bekleyen sömürgeci provokasyonların oyunlarına kurban edilmemesini ümit ediyoruz.
Öncevatan, 28.05.2018
Bir yanıt yazın