Türkiye Avrupa Birliği ilişkilerinde taraflar birbirlerini anlamakta zorluklarla karşılaşmışlardır. Türkiye ile AB üyesi ülkeler arasında da zaman zaman suçlamalara kadar varan sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda Avrupa Komisyonu, Türkiye-AB sığınmacı anlaşmasının (18.03.2016) uygulanmasına ilişkin Beşinci Beşinci Raporu (Fifth Report on the Progress made in the implementation of the EU-Turkey Statement, Brussels, 2.3.2017 COM(2017) 204 final) ile Türkiye’deki Mülteciler İçin Mali Yardım Programı’nın Birinci Yıllık Raporu’nu (First Annual Report on the Facility for Refugees in Turkey, Brussels, 2.3.2017 COM(2017) 130 final) 2 Mart 2017 tarihinde yayınlamıştır.
AB Komisyonu’nun 18 Mart 2016 sığınmacı anlaşmasının uygulanmasına ilişkin Beşinci Raporu’nda yer alan tespitler şunlardır: AB, sığınmacılar konusunda açıkladığı miktarın yüzde 4,9’nu almıştır, söz verilen 3 milyar Euro’nun 750 milyonu gönderilmiştir, gümrük birliğinin güncelleştirilmesinde yol alınamamıştır, AB yeni başlık açılması hazırlığını tamamlamamıştır, vize serbestisinde ilerleme sağlanamamıştır, AB terörle mücadelenin önceliğini koruduğunu onaylasa da, PKK ve FETÖ ile mücadele kapsamında aldığı önlemler sebebiyle Türkiye’yi eleştirmiştir.
Avrupa Birliği’nin ve de Batı’nın Türkiye’ye karşı uyguladığı çifte standartlara ben Bobon kriterleri diyorum. Bu kriterler Avrupa Birliği’nde Türkiye’ye yapılan ayırımcılığı belirtmek üzere ilk defa tarafımdan kullanılan ve Türkçe literatüre giren bir kavramdır. BOBON kriterlerinin açılımı söyledir: BO: Bizden Olanlar, BON: Bizden OlmayaNlar. Türkiye, bazı AB liderleri (Merkel ve Sarkozy gibi) ve Avrupalılar tarafından BON kapsamında algılandığı için daima önüne engel çıkarılan ülke olmuş, Ankara ve Brüksel’deki terör olaylarını kınama konusundaki farklı tutumlar buna örnek oluşturmuştur
Avrupa Birliği liderleri Mart 2016’da Avrupa’ya göç eden mültecilerin sayısının azaltılması için müzakere edilen metin üzerinde anlaşmaya varmışlardır. Buna göre, Pazar gece yarısından sonra Yunanistan’a ulaşan mültecilerden sığınma başvuruları reddedilenler Türkiye’ye geri gönderilecek, bunun karşılığında da Avrupa Birliği ülkeleri Türkiye’den mültecileri kendi ülkelerine alacaklar, Türkiye’ye mali destek sağlanacak ve AB ile tam üyelik müzakereleri hızlandırılacaktır.
Dördüncü rapordan sonraki (8 Aralık 2016-26 Şubat 2017) bu rapora göre Türkiye’den Yunan adalarına geçen 3.449 mülteci sayısı günlük ortalama 43 kişiye düşmüştür ama 21 Mart 2017 tarihi itibariyle söz verilen 72 bin sığınmacının kabul edilmesi mümkün olmamıştır. Anlaşmada ilk aşamada 18 bin, ortaya çıkabilecek ihtiyaçları gidermek için ek 54 bin sığınmacı ile beraber toplamda AB ülkeleri tarafından 72 bin sığınmacının alınması gerekirken, Türkiye’den sadece 3 bin 565 Suriyeli sığınmacı AB ülkelerine yerleştirilmiştir. (In total, 3,565 Syrian refugees have been resettled from Turkey to the EU to underline that Europe will live up to its responsibilities as a continent committed to the Geneva Convention and to the fundamental right to asylum)
AB, söz verdiği sayının ancak yüzde 4,9’u kadar sığınmacıyı kabul etmiştir. Anlaşma uyarınca Türkiye’ye gönderilen sığınmacı sayısı ise bin 487 olmuştur. Böylece AB Türkiye ile sığınmacı krizine ilişkin vardığı anlaşmada yükümlülüklerini yerine getirmediğini kabul etmiştir.
Günlük geçişler büyük ölçüde azalmasına rağmen, söz verildiğinin aksine üye ülkelerin gönüllülük esası kapsamında Türkiye’den sığınmacı almasını öngören Gönüllü İnsani Kabul Programı devreye sokulamamış, aksine Türkiye’den sığınmacı alınmasının hızının korunması gereği üzerinde durulmuş, Yunanistan’dan Türkiye’ye sığınmacıları daha hızlı bir şekilde göndermesi istenmiştir.
Avrupa Birliği 2016-2017 yılları için 3 milyar Euro, 2018 için de ek 3 milyar Euro Türkiye’ye katkıda bulunmayı taahhüt etmiş olmasına rağmen 2 Mart 2017 tarihine kadar söz verilen miktar 2,2 milyar Euro iken, transfer edilen para 750 milyon Euro olmuş, bunun 411 milyon Euro’su da çeşitli insani yardım kuruluşlarına verilmiştir. AB’nin Türk kurumlarına aktardığı miktar ise 339 milyon Euro’dur. Bu miktar, Türkiye’nin son 6 yılda yaptığı toplam 25 milyar dolar harcamanın (23,7 milyar Euro) ancak yüzde ikisi kadardır.
Avrupa Birliği’nin bir diğer çifte standardı, gümrük birliğinin güncelleştirilmesi müzakerelerinin 2016 yılı sonuna kadar başlanması gerekirken, müzakereler donmuştur. Avrupa Birliği Komisyonu, Türkiye ile Gümrük Birliği güncelleştirilmesi müzakerelerinin açılması için AB Konseyi’nden 21 Aralık’ta yetki talep etmiştir ama yetki henüz verilmemiştir.
Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Frans Timmermans, gümrük birliğinin güncelleştirilmesinin 29 Kasım 2015 ve 18 Mart 2016 tarihlerinde yapılan AB-Türkiye Zirve kararlarında yer aldığını hatırlatmış, “Bu teklifle birlikte AB Komisyonu taahhütlerini yerine getirmeye devam ediyor. Gümrük Birliğinin mevcut AB-Türkiye ticari ilişkilerini yansıtarak iyileştirilmesi tüm taraflara önemli ekonomik fayda sağlar” demiştir.
31 Aralık 1995 tarihinde yürürlüğe giren gümrük birliğinin günümüz şartlarına uyarlanması hem AB hem de Türkiye’nin yararınadır. Güncelleştirmeyle gümrük birliği tarım, hizmetler, sanayi ve kamu alımları alanlarını kapsayacak şeklide genişletilecek, AB’nin üçüncü ülkelerle imzalayacağı serbest ticaret anlaşmalarında Türkiye’nin mağdur olmasının da önüne geçilecektir.
Avrupa Birliği, katılım müzakerelerinde Türkiye’nin açılmasını istediği 23’ncü başlık olan “Yargı ve Temel Haklar” ile 24’ncü başlık olan “Adalet, Özgürlük ve Güvenlik” başlıklarının teknik hazırlıklarını tamamlamamıştır. Bu konuda AB, “Avrupa Birliği, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve aralarında ifade özgürlüğünün de olduğu temel özgürlüklere saygı söz konusu olduğunda Türkiye’nin en yüksek standartlara saygı göstermesini bekler” vurgusunu yapmaktadır.
Avrupa Komisyonu Vize Serbestisi Yol Haritası kapsamında geriye kalan kriterlerin yerine getirilmesi yönünde ilerleme kaydedilmesi amacıyla Türkiye ile çalışmalarını sürdürmektedir ama taraflar arasında vizelerin 2016 Haziran sonuna kadar kaldırılması konusunda bir ilerleme sağlanamamıştır.
Türkiye 72 şarttan geriye kalan 7 şartı yerine getirmemiştir. Bunlar arasında en önemli iki şart, terörle mücadele yasa ve uygulamalarının Avrupa standartlarına göre düzenlenmesi ile AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşması’nın tüm maddelerinin uygulanmasıdır. Türkiye’nin ülkedeki mevcut durumu göz önünde bulundurarak esneklik istemesini AB kabul etmemektedir.
Fakat AB, PKK ve FETÖ terör örgütü üyelerinin üye ülkelerde serbestçe dolaşmasına göz yummaktadır. Bu bir çifte standarttır.
İngiliz Guardian gazetesi geçen yıl Avrupa Komisyonu’nun Türk vatandaşlarına Schengen vizesinin kaldırılması tavsiye kararının ardından vizesiz Avrupa’yı oylayacak olan Avrupa Parlamentosu’ndan itirazlar geldiğini yazmıştır. Guardian’ın Avrupa Parlamentosu üyeleri Türkiye’ye vize serbestisi planlarına direnme sözü veriyor başlıklı haberi şöyledir: “Parlamento’nun iki büyük grubunun (Hıristiyan Demokratlar ile Sosyalistler) Türkiye 72 kriteri yerine getirmedikçe vize planına destek vermeyecek.”
Liberal Grup’un lideri Guy Verhofstadt, Parlamento üyelerine Türkiye terörle mücadele yasasını değiştirmedikçe Komisyon’un önerisine karşı çıkmaları gerektiğini açıklamıştır. Dönemin AB Bakanı Volkan Bozkır da bu gelişmeden endişeli olduğunu 6 Mayıs 2016 tarihinde şöyle değerlendirmiştir: “Bu sürecin Parlamento ayağı en zor olanı. Grup disiplinlerinde olumlu karar çıkması için temaslarımızı sürdüreceğiz. Bunları konuşa konuşa ikna edeceğiz. Bunlar izah edilerek bir mutabakat sağlanabilecek konular. Şu an olumlu bir tablo var.”