ŞAMANİZM’e Ait Benzerlikler
Amerika Kızılderili Kabileleri ile bugün Orta Asya, Kırgızistan, Kazakistan, Güney ve Kuzeydoğu Sibirya’da yaşayan Tuva, Altay, Hakas, Televi ve Saka Türkleri arasında bütün canlılığı ile yaşayan Türk Şamanizm’inin ortak özellikleri oldukça fazladır. kabilelerinin yaptıkları gibi insanüstü doğa güçlerinin varlığına inanarak Şamanizm’i devam ettirdiler. İyi ruhlardan yardım dilemek, kötü ruhlardan ve hastalıklardan korunmak için kabile şamanına başvurdular ve tılsımlı gerdanlıklar gibi bir takım uğurlar edindiler. William Thalbitzer konu ile ilgili olarak yaptığı çalışmasında şunları açıklamıştır: “Arktik bölgesinde yaşayan halkların bu günkü dilleri ne olursa olsun Yakut Türkleri ile Chukchee, Samoyet ve Lapp’ların sahip oldukları kültürün şüphe götürmeyecek şekilde birbirinin devamı olduğuna inanıyorum.” Kuzey Amerika’da Eskimo ve diğer Kızılderili kabileleri arasında önemli yeri ve mevkisi olan Şamanların aynı görevi yaptıkları görüşünü Mircea Eliade büyük bir güven içinde bilimsel kaynaklara dayanarak ifade etmiştir. Kuzey Amerika Kızılderilileri ve Eskimo Şamanlarının ruhani bir güçle denizin ve yerin dibinde seyahat etmeleri, Asya’nın Kuzeyindeki Yakut Türkleri’nin ruhani yol göstericisi olan Şamanları ile aynı karakteri göstermektedir. Merasimlerde giydikleri kıyafetleri ve törenlerde kullandıkları “davul” gibi aksesuarları arasında ise çok az farklılıklar bulunmaktadır. Edward William Nelson, bir Alaska Şamanı’nın kendisine öbür dünya’ya gidip orada 2 gün nasıl dolaştığını sonra dirililerek köyüne gelip orada gördüklerini halkına anlattığını belirtmektedir. Mircea Eliade, Türk ve Kızılderili Şamanları arasındaki benzerlikleri anlatırken öbür dünyaya gitmek, arşa çıkmak, cennete gitmek gibi olguların yaygın bir ortak özellik olduğunu vurgulamıştır.
Tarihte kayıtlara geçmiş ve adı bilinen ilk Şaman, Sümerler’in Destan kahramanı Gılgamış’tır. Orta Asya Türk, Sibirya, Yakut, Altay ve Tuva Şamanlarında olduğu gibi, Amerika Yerli Kızılderili Şamanlarının en önemli aracı “davul” ve “tokmak”tır. Yine tarihte bilinen en eski “davul”” ve “tokmak” Sümerler’in zamanında “her şeyi bilmesi” ile tanınan Şaman Gılgamış tarafından kullanılmıştır. Tarihte bilinen en eski yazılı Sümer tabletlerinde, “Inanna” tarafından Fırat Nehri’nin kenarında yetişen “Kutsal” bir ağaçtan yapılmış “”Davul” (Pukku) ve “Tokmak” (Mikku) Gılgamış’a en şerefli bir hediye olarak verilmiştir. Sibirya Şamanizmi’nin en canlı bir şekilde yaşadığı ve yaşatıldığı (Yakutistan) Saka Eli’nde Şamanların dinî ve mevsimlik ayinlerde kullandıkları “Davul” ve “Tokmak” Sümerler’in
Şamanı Gılgamış’ın kullandığı davul ve tokmakla aynı paralelliği göstermektedir. Sümerler’de ve Sakalar’da Şamanların kullandıkları davul ve tokmağın kullanıldığı yer ve maksat aynıdır. Gerek Sümer Şamanları ve gerekse Saka Eli Şamanları, “karanlık” dünyaya ruhlarla görüşmek için yaptıkları seyahatte, davul ve tokmak Şamanlara “rehberlik” eder. Kızılderili kültüründe de gerek şaman ayinlerinde gerekse kabile içinde yapılan diğer törenlerde davulun yeri aşikardır. Şamanizm kültürü ile iç içe yaşamış toplumlarda, insanların her iki dünyada saygı duydukları ortak nesne, “toprak” olmuş ve özellikle Türk Kültürünün yayıldığı sahalarda ve Amerika Yerli Kızılderili toprakları üzerinde yaşayan insanlar arasında “Toprak Ana” (Mother Earth) olarak anılmış ve saygı gösterilmiştir. Kızılderili ve Türk toplumunun savaşçı fertleri bir savaş veya herhangi bir şekilde yaralandıklarında, yaptıkları ilk iş, “Toprak Ana”nın bağrından, onun şefkatli yüzünden alınan temiz “kuru toprak”la yaralarını ovmak ve kanı durdurmak hareketi olmaktadır.
Türk toplumunda ve Kızılderili milleti arasında, anadan doğduğumuzda, göbeğimiz kesildikten sonra, geride kalan kısma “it ağzı” değmesin diye, yine “Toprak Ana”nın bağrına gömülür. Kızılderili Milleti ile Türk Milleti’nin “Toprak Ana”ya bağlılığı daha doğarken başlar. Göbeğimiz kesildikten sonra arta kalan ve halk arasında “Eş” olarak nitelendirilen kısım toprağa gömüldüğü an, öldüğümüzde varacağımız son “mekân” tespit edilmiş olur. Kızılderili ve Türk toplulukları arasında ölüler gömüldükten sonra, üzerine “hamile kadının karnı” gibi bir toprak kümesi yığılması (höyük, kurgan şekli), öldükten sonra da tekrar “Toprak Ana”dan vücuda geleceğimizin fikri ortak “sembolizm” ile vücut bulur. Yakut Şamanları’nda “Ana Hayvan” veya “Hayvan Ana” ve bu arada eski Şamanların yaşayan ruhu büyük rol oynar. “Hayvan Ana”, Yakut Şaman’ına görünmeyen bir ruh şeklinde yardım eder. Bu ruh kendini ölüm veya doğum anlarında gösterir. Yakut Şamanları’na yardım eden gizli ruh, “Hayvan Ana”, çoğu zaman tüyleri demirden bir kuş şeklinde görünür. Tüyleri demirden olan bu koruyucu kuş şeklindeki “Hayvan Ana” Şaman’ın sahip olduğu ağacın bir dalında tüner. Ob–Uygurlar’dan olan Hanti ve Mansi’lerde, Şaman’ın mutlaka yedi tane yardımcı hayvanı olmalıdır. Hayvan şeklinde kendisini gösteren yardımcı ruhla, Şaman’a çeşitli zorluklarda yardım ederler. Coğrafyanın değişmesi ile Şamana yardım eden bu hayvanların da türleri coğrafyaya bağlı olarak değişir. Şamanlara yardım eden yedi yardımcı hayvan ruhu genellikle; Ayı, Geyik, Kurt, At, Yılan, Balık veya Kuş şeklinde görünür. Kuş şeklindeki ruhlar, Kuzeye doğru gidildikçe Kartal ve Baykuş şeklinde kendini gösterir. Sahillere yaklaştıkça, bu hayvanlar, Şaman’ın su altındaki seyahatine yardım eden çeşitli deniz hayvanları şeklinde görülürler. Kızılderili kültüründe de koruyucu güç olarak ruhani yani görünmeyen hayvanlar yer almaktadır. Hayvanların türlerindeki benzerlikte dikkat çekicidir.
Orta Asya Türk, Tuva, Altay, Hakas, Televit ve Saka Türk Eli’nde ve Amerika Yerli Kızılderili kabileleri arasında halkın hayatına nizâm veren ve “her şeyi bilen” erdemli kişiler olarak saygı duyulan Şaman’lar, katiyen “büyü” yapmaz ve “nusha” yazmazlar. Şamanların ortak özellikleri incelendiğinde, onları tamamen “ruhlar alemi” ile “ölümlü dünya” arasında seyahat eden ve acı içinde kıvranan “bizlerden biri” olarak görürüz. Kızılderili ve Türk Şamanlarındaki bu ortak özellik yani “büyü” yapmama özelliği diğer birçok toplumda görülmez. Hatta tam tersi Şaman tarzı ruhani kişiler “Kara Büyü” adı verilen kötü amaçlı büyüler de yapmaktadır. Tsistsistas (Cheyenne) Kızılderili devri öncesinde, Algonquians Kızılderilileri ile aynı kültürü paylaşan Kuzey Sibirya ve Sakalar’ın Şamanları ile Cheyenne Şamanlarının ortak özellikleri üzerinde yapılan araştırmada aşağıda belirtildiği gibi paralellikler gösteren bir durum ortaya çıkmaktadır. Bu karşılaştırmada, benzer olan durumlar “var”, benzer olmayan durumlar “yok” şeklinde gösterilmiştir:
Sibirya Cheyenne
– Kâinatın birden fazla mertebesi Var Var
– Her mertebenin kendine ait ruhları var Var Var
– Yerin derinliği ve merkezi vardır Var Var
– Yerin ruhları hayvanları korur Var Var
– Hayvanların ruhları yeraltında yaşar Var Var
– Hayat Ağacı Var Var
– Gök Kubbe dünyanın üzerine atılmış örtüdür Var Yok
– Gök Kubbe aynı zamanda bir kazandır Var Var
– Zühre Yıldızı Semanın kazığıdır Var Yok
– Gökyüzünün birçok bölgesi vardır Var Var
– Gök Tanrı semanın en üstünde oturur Var Var
– Gök Tanrı kainatı yaratandır. Var Var
– Kâinatın yaratılışı Şamanist bir olaydır Var Var
– Kâinatın dört köşesinde dört bekçi vardır Yok Var
– Birinci Semadan sonra, ikinci Sema vardır Var Var
– Yerin merkezine Mukaddes Dağdan giriş vardır Var Var
– Dünyanın ruhuna bağışlanan seremoni Var Var
– Seremonide hayvan kılığına giren insanlar Var Var
– Merasimde meydanın ortasına dikilen direk Var Var
– Baharda tabiatın canlanması ile ilgili merasim Var Var
– Dağda bulunan mukaddes merasim yeri Var Var
– Günahlardan arınmak için terleme otağı Yok Var
– Dünyanın bir kuş tarafından kurtarıldığına dair inanç Var Var
– Dünyayı sulardan kurtaran Mamut Var Yok
– Dev yılanlar Var Var
– Gök Tanrı’ya adak olarak sunulan kurbanlar Var Var
– Gök Tanrı’ya adak olarak sunulan beyaz hayvan Var Var
– Aracı ruhların koruduğu Kozmik düzen Var Var
– Dünyanın semaya açılan kapısı “Yıldızlar” Var Yok
– Ölmüş yakın akraba ve geçmişlerimiz, “Yıldız” Var Var
– Yeryüzündeki hareketleri yönlendiren “Yıldız” Var Var
– “Yedi” sayısına verilen değer Var Var
– “Dört” sayısına verilen değer Var Var
– Mevsim değişmesine sebep olan gökteki ruhlar Var Var
– Hayvanları koruyan gizli ruhlar Var Var
– Hayvanlara hürmet Var Var
– Hayvanların kendileri kurban olmaya hazırdır Var Var
– Yeryüzündeki erkek ruh Var Var
– Yeryüzündeki dişi ruh Var Var
– Değişik bölgelere bakan görevli ruhlar Var Yok
– Belirli yerlere bakmakla görevli ruhlar Var Yok
– Belirli koruyucu ruhlara yardım eden canlılar Var Var
– Ruhun yeniden başka birinde canlanması Var Var
– Birden fazla ruha sahip olmak Var Var
– Hayvan ve insanlar için özel ruhlar Var Var
– Ruhlar hiçbir zaman tamamen yok edilemez Var Var
– Ruhlar başka birine transfer edilebilir Var Var
– Atalardan miras yolu ile geçen ruhlar Var Var
– Ruhun bedenden ayrılmasıyla gelen ölüm Var Var
– Bunun hayvanlar ve insanlar için doğru olması Var Var
– Ölüm olayının bir kısmında ruhun seyahat etmesi Var Var
– İnsan iskeletindeki kemikler tamamen yok oluncaya
kadar ruhun bir kısmı cesetle kalır Var Var
– İnsan ve hayvan vücutları ruhu geçici tutar Var Var
– Ölmüş bir canlının ruhunu herhangi bir
figürde toplamak Var Var
– Hayvan kemiklerine hürmet konusunda özel kural Var Var
– Hayvan cesetlerinin gömülmesi Var Var
– Hayvanların yeniden canlanmasına ruhlara bekçilik
etmekle görevli olanların mani olması Var Var
– İnsan ruhu yeniden canlanmayı reddedebilir Var Var
– Ruhlar, düşüncenin hızı ile hareket ederler Var Var
– Her şeyin kendisine has bir sesi vardır Var Var
– Ağaç ve bitkilerin de ruhları vardır Var Var
– İnsan gruplarının olduğu gibi hayvanların da
kendilerine ait bölgeleri vardır Var Var
– Hayvanlar hürmet edilmesi gereken varlıklardır Var Var
– Avlanmak, av hayvanları ve ruhlar aleminin bekçileri
tarafından düzenlenen dini merasimdir Var Var
– Hayvanlara işkence edenler, koruyucu ruhlar
tarafından cezalandırılır Var Var
– Bazı insanlar hayvan neslinden türemiştir Var Var
– Ayı, yeraltı dünyasıyla yakından ilgilidir Var Var
– Ayı ilâhi bir avcıdır Var Yok
– Uzaklaştırma merasimi Var Var
– Ayıyı uzaklaştırma merasimi Var Yok
– Kartal, yukarı semanın kutsal kuşudur Var Var
– Turna, yukarı semanın kutsal kuşudur Var Var
– Saksağan, yukarı semanın kutsal kuşudur Var Var
– Kuğu, yukarı semanın kutsal kuşudur Var Yok
– Hayvanlar öldükten sonra insan kılığına girer Var Var
– Kurt, hayvanlar aleminin en ustasıdır, ona
hürmet etmek gerekir Var Var
– Özel nedenlerle ruhların beslenilmesi gereği Var Var
– Birisinin ruhunun dikkatli olarak ayrılması Yok Var
– Birisinin ruhunun Şaman tarafından ayrılması Var Var
– Her şahsın koruyucu bir perisi vardır Var Var
– Her Şamanın koruyucu meleği vardır Var Var
– Şaman atasından kalan koruyucu periye sahiptir Var Yok
– Şaman insanüstü gösteriler yapar Var Var
– Bir Şaman ruhlar tarafından seçilir Var Var
– Şaman, bir ruhu aradığı gibi, başka bir ruh
tarafından da aranabilir Var Var
– Ruhlar Şamanı seçeceği zaman, o yaşadığı
çevresinden ayrılır ve “halvete” çekilir Var Var
– Şaman görevini yaparken ruhlarla gezer Var Var
– Şamanın gücüne ulu ruhlar karar verir Var Var
– Ruh, düşüncelerini insanlara açıklamak için
Şamanın kullandığı kelimeleri ve dili kullanır Var Var
– Şamanı ilk önce kutsal ruhlar eğitir Var Var
– Şamanı, sonra tecrübeli Şaman eğitir Var Var
– Şamanın kullandığı eşya ve takıları parlaktır Var Var
– Şamanın eşyalarını başkaları kullanamaz Var Var
– Şaman öldükten sonra onun eşyaları gömülür Var Var
– Şaman maske kullanır Var Var
– Şaman yüzünü boyar Yok Var
– Şaman beline kemer bağlar Var Var
– Şaman eldiven ve çizme giyer Var Yok
– Şaman başına süslü başlık giyer Var Var
– Şamanın davulu vardır Var Var
– Şamanın elinde çıngırak vardır Var Var
– Şaman, Kartal, Saksağan, Turna teleği kullanır Var Var
– Gökyüzünde uçan Şamanlar vardır Var Var
– Şamanlar yıldızları okurlar Var Var
– Yeryüzünde görev yapan Şamanlar Var Var
– Bazı Şamanların renkli kuşakları Var Var
– Şamanların yardımcıları bazen maske takarlar Var Var
– Kutsal çark (Oxem) Var Var
– Hayvan figürleri Var Var
– Şamanın yapma bebekleri vardır Var Var
– Şaman kainatta her yeri temsil eder Var Var
– Şamanlar gizli bir dille konuşurlar Var Var
– Şamanlar gizli bir grup oluştururlar Yok Var
– Birbirine zıt Şamanlar vardır Var Var
– Şamanlar uzak mesafeden istediğini öldürürler Var Var
– Şamanlar bölgelerini perileriyle korurlar Var Var
– Şamanlar ölülerin ruhunu öbür dünyaya götürür Var Yok
– Şamanlar birini diriltmek için ruh getirir Var Yok
– Şamanlar kendileri de dahil ölümü kontrol eder Var Var
– Şamanlar dini merasimleri yönetir Var Var
– Şamanlar derde deva ararlar Var Var
– Şamanların mukaddes direği vardır Var Var
– Dini merasimde mabedin ortasında ağaç vardır Var Var
– Ağaçta, yedi tane çentik bulunur Var Var
– Ağaç, Dünya ağacı olarak bilinir Var Var
Amerika Yerli Kızılderili kabilelerinden Algonquians Kızılderilileri tarafından yaşatılan Tsistsistas (Cheyenne Kızılderili kültürünün asıl ana kolu 12000 yıl önce Arktik bölgesinde kök atmıştır. Şamanizm kültürünün Amerika’daki Kızılderili kabilelerinden Algonquian kabilesine taşıyan gruplar, Sibirya’nın kuzeyinde yaşayan insanların en yakın akrabalarıdır. Tsistsistas Kabilesinin her yıl yaptığı “Massaum” merasimleri, bu Kızılderili kabilesine, Avrupa’dan gelerek Amerika’yı işgal edenlerden değil, onların Kuzey Sibirya’da yaşayan akrabalarından hatıra kalmıştır. Tsistsistas Kızılderilileri’nin dünya ve kainatı tarif edişleri, diğer Kızılderili kabilelerinden Yuroks, Evenks, Yukagir, Orichis’lerin kültür anlayışı ile paralellik gösteren Kuzey Sibirya Şaman kültürünün, 2000 nesil sonra bize kalan kısmıdır.
Bir yanıt yazın