Lise öğrencisi Elifnaz Şentürk, aile hekimi olan babasının aşı muhafazasında yaşadığı sorunlara çözüm bulmak için geliştirdiği “ısıtma ve soğutma sistemlerini bir arada kullanarak sıcaklığı sabitleyen çoklu odalı cihaz” projesiyle “Bilimsel Proje Yarışması”nda dünya birincisi oldu.
Brezilya’da ekim ayının son haftasında düzenlenen ve 21 ülkeden 400 civarında çalışmanın katıldığı Mostratec Bilimsel Proje Yarışması’nda, Karşıyaka AnadoluLisesinin 11. sınıf öğrencisi Şentürk, “materyal mühendisliği” dalında dünyabirinciliğini Türkiye’ye kazandırdı.
Şentürk, AA muhabirine yaptığı açıklamada, babasının doktor olduğunu, bu nedenle mesleği sırasında yaşadığı sorunlara küçük yaştan beri tanıklık ettiğini belirtti.
Babasından, insan sağlığı için hayati önem taşıyan kan ve kan ürünleri, aşı, ilaç, serum ile nakil için alınan organların muhafaza edildiği yerlerin sıcaklığının doğru ayarlanması gerektiğini, aksi takdirde kullanılmaz hale gelebildiklerini öğrendiğini aktaran Şentürk, bu nedenle babasının aşıların bulunduğu dolaplardaki sıcaklık değişimi nedeniyle zaman zaman geceleri iş yerine gittiğini, bazen il dışında olmasına rağmen tatilini yarıda keserek aşıları kurtarmak için dönmek zorunda kaldığını anlattı.
Şentürk, sağlık sektöründe kullanılan cihazların sıcaklığı sabit tutma gibi bir özelliğinin bulunmamasından yakınan babasına çözüm sunmak için yola çıktığını, aklındaki proje için ısıtma ve soğutma sisteminde çalışan ustalar ve bilgisayaryazılımcılarından destek aldığını ifade ederek, “Hastanelerde, kan merkezlerinde, eczanelerde kullanılan buzdolaplarında sadece soğutma sistemi olduğundan sıcaklık sabit tutulamıyor. Dolayısıyla belli bir ısıdan sonra soğutma sistemi duruyor. Sistemin tekrar çalışmaya başlaması için gereken sürede ortamdaki sıcaklık düştüğünden, 10 dereceye kadar farklılık gösterebiliyor. Bu durum hassas sıcaklık gerektiren, farklı ısı değerlerinde kullanılmaz hale gelebilen başta nakil için bekletilen organlar olmak üzere, kan, kan ürünleri, aşı, ilaç ve serumları kullanılmaz hale getirebiliyor.” diye konuştu.
Bu durumların sağlık çalışanlarının motivasyonunu da olumsuz etkilediğini aktaran Şentürk, “Mevcut sistemde organ, taşınırken özel solüsyonuyla birlikte nakil kabına konuluyor, buz ve buz aküleri ile soğutuluyor. Her organ farklı sıcaklık değerine ihtiyaç duyuyor. Mesela kornea 2 ila 4, böbrek sıfırın altında 3 ila 0 ancak nakil kabında bu kesin sıcaklık değerlerini sağlayacak bir cihaz yok. Bunun dezavantajı var, sıfırın altında 3 derece altında taşınan böbrekte damarlar büzüştüğü için artık nakile uygunluğu kayboluyor. Bir organ kaybedildiği zaman bir hastanın hayatı riske giriyor. Aşılar, serumlar, kan ve kan ürünleri için de geçerli bu. Mali kayıplara, zaman kaybına sebep oluyor.
Sağlık personelinde moral kaybına yol açıyor.” ifadelerini kullandı.
AYNI CİHAZDA FARKLI SICAKLIK
Şentürk, yaklaşık 10 ay süren çalışmayla, amacına uygun bir prototip cihazı 4 bin 116 lira maliyetle tamamladığını belirtti. Cihazında ısıtma ve soğutmanın aynı anda kullanılmasıyla ısının sabitlendiğini anlatan Şentürk, şu bilgileri verdi:
“İki amacı var cihazın. Isıtma ve soğutmayı dönüşümlü kullanarak sıcaklığı sabitlemek. Bu sayede kan ve ürünleri, organlar, aşı ve serumların korunması. Mesela 4 derecelik bir sıcaklık hedeflediğinde cihaz, sıcaklık 5 dereceye ulaşana kadar ısıtma sistemini çalıştırıyor. 5 derecede ısıtma kendini kesiyor, soğutma devreye gidiyor. 3 dereceye kadar soğutma çalışıyor. 3’e gelince tekrar ısıtma aktifleşiyor. 3 ila 5 arasında, 4 küsurlu bir değerle ısı sabitlenmiş oluyor. Oysa mevcut sistemlerde ısı farkı 10 dereceye çıkıyor.
İkinci amaç da aynı cihaz üzerindeki bölmelerde farklı sıcaklık değerlerini sabitleyebilmek. Bu nedenle de prototipte 3 bölme oluşturdum. Bunların her birine farklı sıcaklık veren bir sistem kurdum. Her biri için ayrı yapılan kontrol panelinde istediğiniz sıcaklık değerini belirliyorsunuz. Tek ısıtma ve soğutma sistemi, farklı yazılımları sayesinde 3 bölmeye de farklı sıcaklık verilmesini sağlıyor. Bu bölmelerden birini soğuturken diğerini ısıtabiliyoruz. Cihazın bir bölümünde sıfırın altında 18 derece gerektiren bir maddeyi koruyabilir, aynı anda yandaki bölümde 4, diğer bölümünde ise 24 derecelik bir ortam oluşturabilirsiniz. Geliştirdiğim cihaz, hem ortam sıcaklığını sabitliyor, hem de üzerindeki farklı bölmeleri ayrı sıcaklık değerlerinde tutabiliyor.”
AKÜYLE DE ÇALIŞIYOR
Cihazı tasarlarken organ naklinde kullanılmasına imkan vermesini de istediğini ifade eden Şentürk, bunun için cihazın hem 220 volt ile hem de araçlardaki 12 voltluk akülerle çalışabildiğini söyledi.
Şentürk, cihaz için patent başvurusunda bulunacağını sözlerine ekledi.