RUMELİ KARIŞIYOR
Yirminci yüzyılın ilk yıllarında genç bir kurmay subay, Makedonya’daki sayısız çete harekâtı ile adını duyururken, ihtilalci, ve reformist fikirleri de ruhunda geliştirmektedir. Denilebilir ki Enver Bey devamlı kaynayan bir kazan içinde hareket halindeydi ve 1906–1907 yılları içinde hayatının en hareketli bir dönemini yaşamaktaydı.
9 Mart 1905’de Kolağalığa (Önyüzbaşı) terfi eden Enver bey, kısa bir süre sonra Manastır askeri bölgesinde eşkıya takibi amacıyla yeni teşkil edilen Ohri, Karasova Askeri Müfettişliğine tayin oldu. Bu çetin görevi büyük bir istekle kabul etti. Böylece, her fırsattan istifade ile Makedonya’da çok şeyler görecek, tanıyacak ve öğrenecekti. Enver Bey, o günleri şöyle anlatır:
“Bazen bir ay süren geceli gündüzlü çete takip ve çatışmalarından sonra hemen ikinci bir vazifeye memur ediliyor ama hiçbir zaman hoşnutsuzluk göstermiyordum, şahsi menfaat düşünmedim. Evet, çeteler ve ihtilal komiteleri hürriyet kelimeleri ile beraber bunlardan her biri, kendileriyle soydaş olan milletlerin, devletlerin dillerini konuşuyorlardı. Bunların hareketleriyle beraber Avrupa büyük devletlerinin de müdahaleleri artıyordu. Ama ne yapıp yapıp bu müdahaleleri azaltmak, bu suretle de bir (çözüm şekli) bulunana kadar memleketi elimizde tutmak lazımdı. Başka çaremiz yoktu. Bunun için çarpışıyorduk. İşte bu imanla ve bu maksat için, iki yıl zarfında yalnız kendi kumanda ettiğim müfrezelerle 56 müsademeye (çarpışmaya) girmiştim…”(4).
Bu günler içinde Enver Bey, Manastır’ın Morgeva nahiyesindeki İven taşlıklarında ve bir yortu günü 16 Bulgar köylüsünü öldüren Giritli Kaptan Skalidis’in 21 kişilik çetesini sıkıştırır ve hepsini imha eder. 5 Ağustos 1322 (1906) da daha birkaç çeteyi ayrı ayrı sarar. 3 şehit verir ama çeteler yenilmiş ve bölge temizlenmiştir.
Bir başka sefer, 22-25 Ocak 1322 (1906) günü yarım metre kar içinde, çok arızalı arazide, her defada 13 saat süren çarpışmalara kumanda eder. Karda ayakları kısmen donar(5). Karla ovuşturarak tedavi eder. Aynı yılın Nisan ayı hep çatışmalarla geçer. Demirhisar nahiyesinde çarpışır. 4 Mayıs’ta 15 kişilik Petro çetesinin tümünü imha eder. Aynı yılın Haziran ayında Manastır civarındaki Desolay köyündeki çatışmada uyluğundan yaralanır. Bir ay tedavi görür, ama yarası geçer geçmez hemen dağlara koşar. 14 Haziranda Elhova’da Rum, Pirlepe’nin Nikodim taraflarında Bulgar çeteleriyle savaşır.
Hele 3 Temmuz 1322 (1906) da, Pirlepe-Tikveş kazaları arasında, Nikodim ve Rafla köyleri etrafında tam 250 kişilik bir Bulgar çetesi ile savaşa tutuşur. Bu çeteye Bulgar subayları kumanda eder. Yanlarında 3 borazan bile vardır. İlk gün 52 kişilik ihtiyatları, ertesi gün de 85 çeteci imha edilir. Kendi birliğinden 4 şehit 7 yaralı vardır(6).
Bulgar, Rum, hatta Müslüman Arnavut çetelerinin peşinden ayrılmaz ama çatışmaların bir türlü sonu gelmez. Osmanlı Devleti, Osmanlı vatandaşları ile her tarafta savaş halindedir. Bu savaşa katılanlar sadece Enver Bey’in birliği de değildir. Makedonya’nın her yerinde askerler hareket halindedir.
Enver Bey’in maceraları, ordu safhalarında ona büyük bir ün ve itibar kazandırır. 1908 ihtilalinden sonra da Enver Bey’in bu maceraları unutulmayacak, onun cesaret ve fedakârlıklarından daima saygı ile bahsedilecektir. Zaten Ordu Komutanlığı da bunu görmemezlikten gelemez. Önyüzbaşı Enver Bey, bir buçuk yıl içinde 13 Eylül 1907’de ve olağan dışı bir şekilde Binbaşı rütbesine yükseltilir. O Henüz 26 yaşında olduğu halde bir Kurmay Binbaşıdır(7).
İhtilalci çabalarla ilişkisini Enver Bey şu sözlerle anlatır:
“1906 senesi Eylül’ünde Selanik’e geldim. Orada amcam Mümtaz Yüzbaşı Halil ile konuşuyorduk. Evvelce onunla Anadolu’da ve Bulgar çetelerine benzer çeteler teşkilatlandırarak halkı uyandırmaya, hiç olmazsa böylece Anadolu’yu, Rumeli’nin uğraması muhtemel akıbetten kurtarmayı düşünmüştük. Bana hala eski fikrimde olup olmadığımı sordu ve nihayet Selanik’te, bütün memleket için düşündüğümüz gibi çalışmak üzere gizli bir cemiyetin mevcut olduğunu söyledi. Kendisinin buna dahil olduğunu, kimseye söylemeyeceğime yemin ettirdikten sonra açıkladı. Hafız Hakkı Bey’i (Hafız Hakkı Paşa) ziyarete gidiyorduk, işi ona da açtık, tereddütlüydü. Amcama şartlarını sordum. Meşrutiyet İdaresinin kurulmasına çalışmak ve 1876 Mithat Paşa Kanuni Esasi’sinin tatbik mevkiine koymaktan ibarettir dedi. Zaten nice defalar eşkıya çarpışmalarında ölüme maruz kaldığımı ve oralarda ölseydim, vatanıma bir hizmet göremeden dünyayı terk etmiş olacağımı hatırladım. Hülasa bu yolda ölürsem, hiç olmazsa vicdanım rahat ölürüm. Hemen muvafakat ettim”(8).
Formaliteler tamamlanırken Enver Bey bir gün kendisine büyük güven duyduğu Selanik Askeri Rüştiyesi Müdürü Binbaşı Tahir Bey’i ziyaret eder ve ona akıl danışır:
“Evvela yüzüme sorucu bir nazarla baktı. Sonra:
-Beni anlamaya mı geldin? Söyleyeceğim. Böyle bir cemiyet vardır, sen de gir, iyi olur, dedi”(9).
Bundan sonra cemiyete kabul işlemleri tamamlandı. İşlemler 20 yıl kadar önce Jön Türklerin kurduğu sisteme benzer bir şekilde İtalyan Carbonari Sisteminin aynıydı. Bunun yanında, yakın temasta bulundukları asilerin, öncelikle Bulgarların teşkilatından da yararlanmaları ve buna milli karakterimize uygun bazı özellikler katmış olmaları ve hatta mason localarından mümkün olduğu kadar fazla yararlanmış olmaları mümkündür.
DİPNOTLAR:
(4) Ş. S. Aydemir, Enver Paşa-I, s. 482-483
(5) Bu donma olayı, o dönemde ve hatta Cumhuriyetin ilk yıllarında eşkıya takibine çıkan pek çok askerin başına gelen bir olaydır. (Amcam P. Alb. Mansur Güreskin gençliğinde eşkıya takibi sırasında ayağının donduğunu farketmemiş, 65 yaşında bir mide ameliyatı sırasında olay ortaya çıkınca, ayağını kaybetmek mecburiyetinde kalmıştır.)
(6) Şevket Süreyya Aydemir, Makedonya’dan Orta Asyaya Enver Paşa-I, s. 482-484 (İstanbul-1985)
(7) Aynı Eser, s. 484
(8) Aynı Eser, s. 489
(9) Aynı Eser, s. 490
Dr. M. Galip Baysan
Yazıları posta kutunda oku