Türkiye Türkcesinden Étgilenme Oluntusu

Méhran Baharlı

Sözümüz

Xalqımızın ve özellikle genclerin qonuşduqları dilde Türkiye Türkcesinden étgilenme ve alıntı yapma olqusu eleşdiri qonusu olup, onu Farscadan alıntı yapma ve Farslara benzeşme ile éyni tutanlar olmuşdur. Oysa İran qaynaqlı Türklerin yurd içinde ve yurd dışında, Türkiye Türkcesinden étgilenmesi, hetta benzeşmesi (asimilasiyonu) ile onların Farscadan étgilenmesi arasında, üzéysel bir benzerlikler var olsa da, temelli ve derin ferqlikler vardır.

Târix bize bunu öyretir:

İran ve Azerbaycanda Türk dili ve Türk edebiyatının çiçeklenme dönemleri, her zaman Batı-Anadolu qaynaqlı ve onun étgisi sonucu olmuşdur. Ne zaman bu qaynaqla bağ qopmuş ve étgi kesilmiş ise, İran ve Azerbaycanda Türk dili ve Türk edebiyatı da qısa sürede düşüş eyilimine girmiş ve çöküntüye uğramışdır.

Néce ki Türkcenin Azerbaycan ve İranda doruqlara ulaşdığı Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu ve Sefevi döneminin ilk illeri, Batı-Anadolulu Türklerin doğrudan eseridir. Sefevi dévletinin daha sonra Batı-Anadolu ile bağlarını qoparması ve İranlılaşması, Türkcenin İran ve Azerbaycanda yozlaşmaya üz tutması ve çöküşüne qoşut olmuşdur.

Yirminci yüzillerin başında Qacar İranı ve Rus Qafqasyasında Türkcenin dirçelişi, Osmanlı ile dilsel, edebi ve insâni bağların ürünü idi. İranda Meşrute ve ondan sonra gelen Pehlevilerin Batı-Anadolu kanalını qapatması, Türkcenin yéniden ölüm döşeyine düşmesine neden olmuşdur. Azerbaycan Cumhuriyetinin Sovyétlerşdirilmesi ve Osmanlı-Türkiye ile bağlarının qopartılması da, Türkcenin yozlaşması ve Azerbaycanca veya Azerbaycan Dili adlanan felâketle sonuclanmışdır.

İki gérçeklik tesbit édilmelidir:

a-Xorasandan başlayıp Balkanlarda biten alanda, özünü Türk adlandıran bütün kitlelerin dillleri tek bir Türkik dil olan Türkcenin (Batı Oğuzcanın) lehceleridir (Buraya ayrı bir Türkik dil olan Türkmence dâxil déyildir). Başqa bir déyişle Türkiye Türkcesinin (Batı Oöuzcanın Batı lehcelerinin) bizim Türkceye (Batı Oğuzcanın Doğu lehcelerine) olan munâsibeti, başqa bir Türkik dil olan örneyin Uyqurcanın Türkceye olan münâsibeti kimi déyildir. Bizim Türkce ve Türkiye Türkcesi -yanı İstanbul Türkcesi- bir dilin (Batı Oğuzcanın) iki Batı ve Doğu lehce qurupudurlar.

Türkcenin bir lehce qurupunun (Batı Oğuzcanın Doğu lehce qurupunun) Türkcenin başqa bir lehce qurupundan (Batı Oğuzcanın Batı lehce qurupundan) étgilenmesi ve ondan alıntı yapması, hetta qohum Türkik dil olan örneyin Uyqurcadan étgilenmesinden bile ferqli bir olaydır, qalsın ki Türk xalqını yox étmek üçün İran dévletinin bir arac olaraq işletdiyi ve Türk milletimize tehmil étdiyi, koloniyal bir dil olan Farscadan.

b- Anadolunun doğusundakı lehceler, örneyin Iğdır, Arpaçay, Erzurum, Erzincan, Qars, Ardahan …. lehceleri de Batı Oğuzcanın Doğu lehce qurupunda yér almaqda ve dolayısıyla özümüzünkü ve bizimdir. Éyni lehce qurupunda yérleşen lehcelerin bir biri  ile étgileşiminden daha doğal bir şéy olamaz.

——–

1-Bir dilin lehceleri arasında güclü olanın ötekileri étgilemesinde her hansı anormal bir durum yoxdur. Bir zamanlar bizim dili Türk dévletlerinin başkendi olan Tebriz`in lehcesi étgilerdi, indi ise bilinen bir çox nedenden dolayı İstanbul lehcesi bu İşlevi üstlenmişdir.

2- İstanbul Türkcesinden Türkce kökenli alıntıların dilimize girmesi sorunsuz olduğuna qarşın, Türkiyeden Türkce olmayan kelime ve derimlerin alınması, Azerbaycan Réspublikasından Türkce olmayan kelimeleri almaq kimi sorunlu bir durumdur. Gérçi Doğu Anadoluda târixen işledilen ve Türkce kökenli olmayan sözlerden alıntı yapma, uyqun olmasa dahi, yanlış déyildir.

3-Burada özüne dönüş olayı da vardır. Türkiye Türkcesini menimseme, en azından belli bir kesim üçün, milli kimlik açısından özüne dönüşdür. Bu, héç olmazsa ölçün dilde işledilen sözdağarcığı alanında, yanı bizim lehcede veya Azerbaycan Réspublikasının Azerbaycancasında var olan Erebce, Farsca ve Avropa kökenleri kelimelere qarşılıq Türkiye Türkcesinde eskiden var olan ve ya yénice töredilen Türk kökenli kelimeleri alıntılama, doğru bir davranış ve yararlı bir benzeşimdir.

4-Bizim lehce qurupunu Azerbaycan Türkcesi adlandırma tartışmalıdır ve bizi yanlış yönlere götürebiler. Çünkü bir sıra şexs bizimle Azerbaycan Réspublikasının iç içe olduğumuz iddiâsından hereketle, Azerbaycan adlandırdıqları her şéyi, Azerbaycan Réspublikası ile éynileşdirip ve daha sonra orada, be`zen koloniyal kimliksizleşme sonucunda ortaya çıxan anti Türk sürec ve qavramlara uydurmaq istemekdedirler. Bu iddiâ Erdebil ve Doğu Azerbaycan ostanlarının belli bölgeleri ya da böyük bir bölümü üçün géçerli olsa da, Türk xalqımızın bütünü, örneyin Batı Azerbaycan hetta Zengan ostanı üçün géçerliliyi şübhelidir. Zengandan aşağıya ise héç géçerliyi yoxdur, qalsın ki İranın ortası ve günéyinde yaşayan Türk xalqımız üçün.

5-Bizim quzéyle her şéyimizin bir birine hörüldüyü iddiâsındakı BİZ bölümünün ne olduğu son derece tartışmalıdır. Zengan`ın aşağısındakı Türkce, Türk kimliyi ve …. qonusunda Azerbaycan Réspublikası ile éynilik söz qonusu déyildir. Batı Azerbaycanın bile târixi, xalq kültürü, müziyi, mutfağı ve bu arada lehcesi daha çox Anadolunun doğusu ile iç içedir ve onun uzantısıdır, ne Azerbaycan Réspublikasının. Hemedan, Merkezi ostan ve daha günéye doğru başqa yérlerde de Türk xalqının Azerbaycan Réspublikasının dili ile iç içeliyi ve hetta étnik kimliyinde éyniliyi son derece azdır. Başda bu nedenle ki Azerbaycan Réspublikasında Sovyét döneminde yaradılan yéni Azerbaycanlı milli kimliyi daha çox yérel özellikleri olan bir Günéy Qafqaz kimliyidir. Oysa anılan bölgelerde târix boyunca var olan Türk kimliyi, Kiçik Asiya ve Ortadoğu özelliklerine sâhibdir.

6-Biz`i Türkiyeden ayıran çizgi deqiq tanımlanmış bir çizgi déyildir. Bizim milli sınırlarımız siyâsi sınırlarla örtüşmemekdedir. Yuxarıda da söylendiyi kimi biz Türkiyede de varıq ve bu ölkenin doğusunda yéddi bölge de BİZ`e dâxildir. Türk xalq edebiyatımızda Bakının adı hemen hemen héç géçmediyi halda, Erzurumun adı géçmeyen Türk xalq edebiyatı ürünü çox séyrekdir. Bakı ve Gence bizim üçün ne iseler, Qars ve Iğdır da bize odur, hetta onlardan bize daha da yaxındır. Çünkü Türkiyenin doğusundakı xalqımız en azından milli adları olan Türk`ü, Azerbaycan Réspublikası kimi unutup ve bıraxmamış, tersine ve éynen bizim kimi onu qorumuşdur. Biz indiki zaman kesiminde koloniyal bir milletleşme sürecinden géçmiş ve ona yénik düşmüş Azerbaycan Réspublikasından daha çox, Doğu Anadolu ile milli, insâni ve dilsel bağlarımızı olabildikce derinleşdirme ve génişlendirmeye önem vérmeliyik. Bu bölgenin lehcesinden Türkce kökenli dégileri alma da, bu amaca qulluq éder.

7-Azerbaycan Réspublikasının yazılı ve istandard dili olan Azerbaycanca veya Azerbaycan Dili, bize Fazerice ne ise odur. Bu yapay resmi dili BİZİM adlandırmaq Osmanlıcanı bizim adlandırmaq kimi mentiqsizlikdir. Bizim danışıq dilimizde olmayan Azerbaycan Réspublikasının Péyk, Azarkéş, Serencam, Elâmetdar, Eqvivalent, Resenziya kimi yüzlerce, minlerce Farsca, Rusca ve Erebce kelimeler ve onlardan étgilenen yanlış dilbilgisi qurallarını bizim diye adlandırmaq, öte yandan Türkiyeden alınan Uçaq, Uydu, Belli, Éşit; Bilim kimi Türkce olan kelimeleri Farsca kelimeler ile éşitlemek doğru bir yarqı ve tutum déyildir.

8-Bir qural olaraq Azerbaycan Réspublikasının- ve de Türkiye Cumhuriyetinin- ister dil, ister milli kimlik, ister her hansı başqa bir alanda bizim tek référans qaynağımız diye sunulması -ki génelde Erdebil ve Şerqi Azerbaycan ostanlı kökenlilerce yapılır- doğru bir tutum déyildir. Bizim référansımız tekce özümüzük.

9-Daha önce söylendiyi kimi Türk dili ve Türk kimliyi alanlarında Araz`ın quzéyinde Azerbaycan Réspublikası ve Araz`ın batısında Türkiye Cumhuriyetinin doğusunda yaşayan Türk xalqımızın bölümlerinden dégi alıntısı yapmamız ve onlardan étgilenmemizde her hansı bir sorun yoxdur. Ancaq gérçek budur ki bu alanlarda bizim xalqın böyük bir bölümünün Azerbaycan Réspublikası ile ne iç içeliyi, ne de Azerbaycan Réspublikasının bize sunacağı çox bir şéy vardır. Dil ve milli kimlik alanlarında bizim üçün axımın yönü uzun süre, xalqımızın da bir bölümünün yaşadığı ve bize sunacaq olağanüstü varsıl déneyimi olan Anadoludan bize doğru olacaqdır.

10-Milli açıdan xalqımızın Türkiyenin doğu bölgelerinde yaşayan bölümü ile Azerbaycan Réspublikasında olan bölümü arasında héç bir ferq yoxdur. Azerbaycan Réspublikası qaynaqlı, bir yandan bizi her alanda tekce Azerbaycan Réspublikasına endéksleme, öte yandan  bizimle Türkiye sınırları içinde yaşayan bölümümüz arasında qalın çizgiler çizme, bizi onlardan qopartma, onları bize yad ve özge kimi gösterme  siyâseti, gérçekleri yansıtmadığı kimi, anti Türk İstalinist Azerbaycançılıq ve Paniranizmin tortusu olup, ve olduqca qéyr-i milli bir siyâsetdir.

11-Bizim Türkcenin Türkiye Türkcesinden étgilendiyi ve buna héç bir şekilde izin vérmeyeceklerini söyleyenlerin arasında İran dévletine bağlı Paniranistler (Veten Yoli) ve Utancaq Paniranist Azerbaycançılar (Azeronline) da vardır. Bunların Türkiye Türkcesinden alıntı diye gösterdikleri, elsinde Türkce eski metinler ve günümüzde Türkcenin lehcelerinde var olan Türk kökenli kelimelerdir. Bu da Türkiye Türkcesinden étgilenme olayını şişirtmenin, İran dévleti ve Paniranistlerin amaclarına xidmet étdiyini gösterir.

12-Bizde Azerbaycan Türk edebiyatı oluşmamışdır (Azerbaycan edebiyatı qavramı ise Sovyét uydurması ve yanlışdır). Azerbaycan adlanan ve adlanmayan bölgelerde, Erdebilde, Merkezi ostanda, Qezvinde, Hemedanda, ….. Türk edebiyatı oluşmaqdadır. Gelecekde İranın quzéybatısında yérleşmiş Türk milli bölgesinin bütünü tek bir siyâsi vâhid olaraq dévletleşse ve bu dévletin adı Azerbaycan olursa, onda oradakı Türk edebiyatını da Azerbaycan Türk edebiyatı adlandırmaq olabiler. Ancaq indi béle bir durum söz qonusu déyildir. Bu üzden de bizde oluşmaqda olan Türk edebiyatını, Azerbaycan Türk edebiyatı adlandırmaq, kéyfi bir adlandırma ve daha doğrusu Wishful Thinking`dir, var olanı tesbit étmek déyildir.

Gérçeye Hu!!