Can Ikiz [canikiz@yahoo.com] REPORTING

Kürdistan’da Kurmanci eğitim yasaklandı!

DUHOK – Kürt nüfusunun yüzde 65 ila 70’inin Kurmanci konuşmasına karşın Güney Kürdistan’ın Duhok kentindeki okullarda Kurmanci resmen yasaklanırken, kentte Türkçe okulların açılmasına karar verildi.

Eğitim Bakanı Dilşad Abdurrahman yayınladığı genelge ile Duhok kentinde Kurmanci lehçesi okullarda yasaklandı, Sorani lehçesiyse resmi eğitim dili olarak kabul edildi. Sivil toplum örgütleri Kurmanci’nin eğitim dili olmasını istemeyen Eğitim Bakanlığını sert bir şekilde eleştirdi.

TÜRKİYE’NİN GİRİŞİMLERİ

Aslında Sorani ve Kurmanci konusundaki tartışmalar yeni değil. Irak’ın idam edilen lideri Saddam Hüseyin döneminde Güney Kürdistan’a verilen otonom haklar‎ çerçevesinde Kürt diliyle okullarda eğitim yapılması kararı alındı. Ancak o dönem Türkiye yaptığı ‘gizli diplomasisiyle’ Kürtlere verilen bu haklarının tanınmaması için yoğun çalışma yürüttü. Bunu başaramayan Türkiye, stratejisini değiştirerek verilecek eğitim dilinin Kurmanci olmasına karşı çıkarak, Sorani lehçesinde ısrar etti. Ve bunda da Türkiye başarılı oldu.

Yıllar sonra 2003 yılında Irak’ta Saddam rejimi yıkılması ardında Güney Kürdistan’da eğitim tartışmaları da yeniden alevlendi. Bazı Soran aydınlarının başlattığı kampanyalar ve Güney Kürdistan’da kurduğu okullar aracılığı ile etkili olan Gülen cemaatinin Kurmanci yerine Soranca’nın eğitim dili olması konusunda Kürt hükümeti nezdinde yürüttüğü girişimler etkili oldu.

40 BİN İMZA TOPLANDI

Soranca aydınlarının Kurmanci’yi küçümseyen çıkışları ve hükümetin Soranca konusunda tavır alması üzerine Behdinan bölgesinde eğitimciler, öğrenciler ve halk bir imza kampanyası düzenledi.

Behdinan’da Kurmanci lehçesi ile eğitim yapılması için 40 bin imza toplanarak, Kürt hükümetine sunuldu. Tartışmaların sıcaklığını koruduğu ve halkın bu talebine karşın Güney Kürdistan Eğitim Bakanı‎ Di‎lş‏ad Abdurrahman Mart ayının başında Dohuk Eğitim Müdürlüğü’ne bir genelge göndererek, okullarda Kurmanci lehçesinde eğitimin verilmesini yasakladı. Genelgede ‘Kurmanci lehçesinde eğitim yapılması yasaktır, buna izin verilmeyecektir’ denildi.

BEHDİNAN’DA YOĞUN TEPKİ

Eğitim Bakanlığı’nın karar‎ı kentte yoğun tepkilere neden oldu. Dohuk Valilik Meclisi Baş‏kanı‎ Dr. Fazı‎l Mer, kentte Kurmanci lehçesi ile eğitimin verilmesi için karar aldıklarını, ancak eğitim bakanlığının‎ bu kararlarını veto ettiklerini söyledi.

Dohuk Valiliği, Bakanlığın genelgesine karşı yasal yollara başvuracaklarını belirterek, haklarından vazgeçmeyeceklerini duyurdu.

GÜLEN CEMAATİ TÜRKÇE OKULLAR AÇIYOR

Kurmanci ile eğitimi yasaklaması ardından Kürt Eğitim Bakanlığı Dohuk Üniversitesi bünyesinde Türkçe dil eğitimi ve Işık Üniversitesi’nin Duhok’ta yeni Türkçe okullar açacağını duyurdu.

Güney Kürdistan’da az sayıdaki sivil toplum örgütleri ise Federal hükümetin Kurmanciyi yasaklamasına tepki göstererek, ‘Kurmanci’yi yasaklayan anlayış Türkçe okullarına izin veriyor. Biz bu kararı anlamıyoruz. Ve hayret ile karşılıyoruz” diyerek lehçeler arasında ayrımcılık yapılmasının kabul edilemeyeceğini belirttiler.

SORANİCE YENİ BİR LEHÇE

Kürtler arasında tartışma konusu olan Soranice en fazla birkaç yüz yıl öncesine dayanıyor. Baban Beyliği, kendi ağzı olan Sorancayı resmi dil olarak kabul etti. Kürt lehçelerden Gorani de 17 ve 18’inci yüzyılda Erdelan Beyliği döneminde bölgenin resmi dili olarak kullanılıyordu. Botan Beyliğinin dili ise Kurmanci’ydi. Şu an Güney Kürtleri arasında Soranca hakim olsa da Irak Anayasasında direk lehçeye atıf yapılmıyor ve “Kürtçe ve Arapça resmi dil” olarak kabul ediliyor.

Irak’ta Kürtçenin Sorani lehçesinin resmiyete geçmesi de 1938 yılına dayanıyor. Irak’ta Melik Faysal yönetimi, Kürtçenin herhangi bir lehçesini resmi dil olarak kabul etmek isterken, Sorani lehçesi Irak Kürt Aydinlarindan gelen baski ile kabul edilmişti.  o günden beri Irak’ta okullarda Sorani lehçesinin okutulmasına yol açtı.

ALFABE SORUNU

Öte yandan Kürtler arasında lehçe tartışmaları sürerken, kullanılan alfabe farklılıkları da Kürt aydınlar tarafından dile getiriliyor. Ağırlıklı olarak Kürtlerin Latin alfabesi kullanması gerektiğini savunanların yanısıra, Güney Kürdistan’ının Soran bölgesindeki aydınlar da Soranice’de ısrar ediyorlar. Bu konudaki tartışmalar, içinde ünlü Kürt şairi Şerko Bekes’in de bulunduğu 53 Kürt aydın, gazeteye ilan vererek Irak’ta Sorani’nin resmi dil olması gerektiğini savundular. Bu süreçten sonra Kürt Federe Hükümeti’nde Bakan olan bazı Soranlar da bu isteğe olumlu yaklaşıp Kurmanciyi ders dili olmaktan çıkarmaya çalıştılar.