Soner YALÇIN
sonery@hurriyet.com.tr
‘Kalem’ ile ‘Silgi’ çatışmasıdır bu
Bazı çevreler bugünlerde yaşadığımız sorunların Cumhuriyet’in kuruluş ideolojisinden kaynaklandığını yazıyor, söylüyor! Bunu yaparken tarihi eğip büküyor; yarım yamalak bilgileriyle büyük sonuçlara varıyor. Yapmak istedikleri mevcut iktidarın “resmi tarihini” oluşturmak. Peki, Cumhuriyet tarihinde kimlerin üreten “Kalem”; kimlerin sürekli satıp savan ve mülk kalmayınca umudunu dışa bağlayan “Silgi” olduğunu öğrenmek ister misiniz?
TARİH 16 Ağustos 1838.
Sadrazam Reşid Paşa, İngiliz elçisi Lord Stratford Canning ile Osmanlı-İngiliz ticaret antlaşmasını imzaladı. Antlaşmayla Osmanlı, iç pazarını tümüyle yabancılara açtı. “Devletçi ekonomiyi” rafa kaldırdı; gümrük vergilerini düşürdü; Osmanlı’yı ucuz ithal mallar cenneti yaptı. On binlerce küçük esnaf iflas etti.
Bir yıl sonra; açık pazar haline getirilen ekonomik düzenin gerekli kıldığı mali, idari reformları Tanzimat Fermanı’yla gerçekleştirdi.
Sonuç: 1814’te bir İngiliz Sterlini 23 Osmanlı Kuruşu’ydu; 1839’da bir İngiliz Sterlini 104 Osmanlı Kuruşu oldu!
Osmanlı nüfusu giderek yoksullaşırken, küçük bir azınlık alafranga yaşamın getirdiği tüketime yöneldi. “Araba Sevdası” başladı.
O sırada Avrupa sermayesinde de yapısal dönüşüm yaşandı. Mali sermaye büyük güç haline geldi. Bu durum Osmanlı gibi ülkelere sermaye akımını hızlandırdı.
Osmanlı da gerek savaş, gerek tüketime yönelik yeni yaşam tarzı nedenleriyle hep borçlandı. İhtiyacı olan parayı Avrupa para piyasalarından buldu.
Avrupalı kendi ülkesindeki yüzde 34 gibi düşük faiz gelirleri yerine, yüzde 1112 gibi yüksek faiz veren İstanbul borsasına yöneldi. (Bugüne ne kadar benziyor!)
Sonucu tahmin etmişsinizdir; Osmanlı 1875’te faiz borçlarını ödeyemeyeceğini açıkladı. Avrupa ayağa kalktı. (Bu borcu kimin ödediğini biraz sonra okuyacaksınız!)
Osmanlı’nın iflasından iki ay sonra, önce Bulgarlar sonra Sırplar ayaklandı.
İngilizler, Sadrazam Nedim Paşa aracılığıyla Rusya’ya yakınlaşan Sultan Abdulaziz’i Harp Okulu öğrencilerinin de katıldığı askeri darbeyle tahttan indirdi.
Darbeler, iktidar değişiklikleri, reformlar Osmanlı’ya “ilaç” olmadı. Süreç I. Dünya Savaşı sonuna kadar uzadı. Çünkü emperyal güçler Osmanlı’yı nasıl paylaşacaklarına karar verememişti. Sonra ne olduğunu biliyorsunuz…
Cumhuriyet kalıplaşmış övgülerle kurulmadı
Savaş sonucunda, Osmanlı’nın ordusu dağıtılmıştı; ne kara ordusu kalmıştı ne hava ne de deniz gücü. 325 bin şehit, 400 bin yaralı, 250 bin esir ve kayıp vardı.
Ankara’da ise…
Silah yoktu. Para yoktu. Döviz yoktu. Hisse senedi-tahvil yoktu. Borç alacak kimse de yoktu.
Bu nedenledir ki…
Apoletleri sökülmüş, maaşına el konulmuş Mustafa Kemal, kongre için Anadolu’nun tozlu yollarına düştüğünde, erzakında 20 yumurta, 1 okka peynir ve sadece 20 ekmeği vardı.
Karşısında sadece yedi düvel yoktu. Hani diyorlar ya, “Mustafa Kemal’i Anadolu’ya para verip gönderen Sultan Vahdettin’dir!”
Peki Saray, Düyun-u Umumiye’den 900 bin lira ve Osmanlı Bankası’ndan 1.340 bin lira borç alıp kurduğu Kuvay-i İnzibatiye’yi niye ulusalcıların üzerine sürdü? Neyse, böylesi saçmalıklara inanan var mı?
Mustafa Kemal tarihin yönünü bu şartlarda değiştirdi.
Fakat savaştan yeni çıkmış, hiçbir altyapısı olmayan yeni ülke ekonomisi nasıl inşa edilecekti?
Geliniz son yıllarda hep gözden kaçırılan bir ekonomik gerçeğin peşine düşelim…
BAĞIMSIZLIK=DENK BÜTÇE
FALİH Rıfkı Atay diyor ki: “Bilmiyorduk; bir bilen ve öğreten de yoktu. Herkes şaşırtıcı ve umut kırıcıydı. Nasihat verenleri dinlesek, kollarımızı kavuşturup bir asır beklemeliydik. Aldanmak, avlanmak, yaptığımızı bozmak veya kullanmamak hepsi hesaptaydı. Her şey yapılmalı ve yapılanların sahibi bu millet olmalıydı.”
Sadece Batı dayatması programları reddetmediler; onlara göre denk bütçe bağımsızlık demekti.
Yıl: 1923
– Kapitülasyonlar kaldırıldı.
– Osmanlı’nın borçları (1854 itibariyle) kabul edilip yıllar içinde ödenmesine karar verildi. Osmanlı dönemi iç borçlar ve Kurtuluş Savaşı’nda yapılan “Tekalifi Milliye” denilen borçlar da ödenecekti.
– Ergani Bakır Madeni’nin devlet tarafından işletilmesine karar verildi.
– Atatürk, Hindistan’dan kendi şahsına gönderilen paralarla İş Bankası’nı kurdurdu.
– Savaş yorgunu köylüye 8 milyon lira kredi dağıtıldı.
Yıl: 1924
– Bütçenin önemli gelirlerinden olan ancak köylüyü ezen, geleneksel Osmanlı Aşar Vergisi kaldırıldı.
– 1937 yılına kadar aralıklarla sürecek Kürt isyanları, Şeyh Said ayaklanmasıyla başladı.
– İstanbul’dan kalkan deneme uçağı 3 saat sonra Ankara’ya indi.
– Üstünde Türkiye Cumhuriyeti yazan madeni 10 kuruşluk paralar tedavüle çıktı.
– Samsun-Çarşamba demiryolunun temeli atıldı.
Yıl: 1925
– Son 30 yılda kaçakçı-kolcu çatışmalarında 400 bin kişinin öldüğü Tütün Rejisi Fransızlardan alınarak lağvedildi.
– Ankara-Yahşiyan; Kütahya-Tavşanlı demiryolu açıldı.
– Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu.
-Atatürk -köylülere örnek olması için- kendi parasıyla Atatürk Orman Çiftliği yapılmasını sağladı.
– İzmir Liman ve Körfez İşleri İnhisarı T.A.Ş. kuruldu.
– Menderes köprüsü üzerine ilk betonarme köprü yapıldı.
Yıl: 1926
– Emlak ve Eytam Bankası kuruldu.
– Kayseri’de uçak fabrikası açıldı.
– Alpullu şeker fabrikası açıldı.
– Uşak şeker fabrikası açıldı.
– Samsun limanının inşaatına başlandı.
– Samsun-Kavak demiryolu açıldı.
– Serbest bölge kurma girişimlerine başlandı.
Yıl: 1927
Sayım yapıldı. Nüfus 13.5 milyon. Bunun yüzde 83.7’si köyde yaşıyor. Okuryazar oranı yüzde 11 idi.
– Bursa dokumacılık fabrikası açıldı.
– Yerköy-Kayseri; Ankara-Kayseri; Samsun-Amasya; Samsun-Havza demiryolu açıldı.
– Devlet demiryolları ve limanları idaresi kuruldu.
– Bünyan dokuma fabrikası açıldı.
– Cumhuriyet’in ilk kâğıt paraları tedavüle çıktı.
– Ankara Radyosu yayına başladı.
Yıl: 1928
– Ankara çimento fabrikası açıldı.
– Amasya Zile; Kütahya-Tavşanlı demiryolu açıldı.
– Sirkeci-Haydarpaşa arasında feribot seferi başladı.
WALL STREET KRİZİ
TÜRKİYE daha savaş ekonomisinin ağırlığından kurtulamadan, 1929 dünya (Wall Street) büyük ekonomik kriziyle sarsıldı. Krizin etkisine bir örnek vermeliyim: İlkel geleneksel teknikten kurtarılması için makine ithaline büyük kolaylıklar sağlandı. Bunun sonucu 1929’a kadar Türkiye’ye 2.500 traktör girdi. Fakat krizden sonra büyük düşüş yaşandı. Makine ithali 1928’de 2 milyon 298 bin lira iken 1933’te 224 bin liraya kadar düştü!
Yıl: 1929
– İstanbul’da otomobil fabrikası kuruldu.
– Zirai Kredi Kooperatifleri’nin kurulmasına karar verildi.
– Ankara demiryolu hattı ve Haydarpaşa Limanı millileştirildi.
– Doğu Anadolu’da muhtaç çiftçilere arazi tevziine (toprak reformuna) karar verildi.
– Mersin-Adana demiryolu Fransızlardan satın alındı.
– Ankara-İstanbul arasında telefon bağlantısı kuruldu.
Yıl: 1930
– Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti kuruldu; ilk üyesi Mustafa Kemal oldu.
– Kayseri-Şarkışla; Ankara-Sivas; Emirler-Balıköy; Bolkuş-Filyos; Zile-Kunduz demiryolu açıldı.
– Türk parasını koruma kanunu çıktı.
– Batı’nın “Kuramazsınız” dediği Merkez Bankası kuruldu.
– İstanbul Galata Köprüsü’nden geçiş ücreti alınması kaldırıldı.
– Düyun-u Umumiye binası hükümete teslim edildi.
Yıl: 1931
– Devletçilik ilkesi sadece CHP’nin altı oku olmadı; Anayasa’ya da girdi.
– Ankara’da Ziraat Kongresi toplandı.
– İthalatın sınırlandırılmasına karar verildi.
– Malatya-Doğanşehir; Mudanya-Bursa demiryolu yapıldı.
– Kelkit Irmağı üzerine Akçağıl Köprüsü yapıldı.
Yıl: 1932
– Tütün Kongresi toplandı.
– Kütahya-Balıkesir; Samsun-Sivas; Kunduz-Kalın; Ulukışla-Niğde demiryolu yapıldı.
– Türkiye Sanayi Kredi Bankası kuruldu.
Yıl: 1933
– Samsun-Çarşamba; Adana-Fevzipaşa tren hattı satın alındı.
– Afyon-Antalya demiryolu yapıldı.
– Mevduat Koruma Kanunu kabul edildi.
– Sümerbank faaliyete geçirildi.
– Tefecilerle mücadele etmek için Halk Bankası kuruldu.
– Denizyolları devletçe işletilmeye başlandı.
– Eskişehir şeker fabrikası açıldı.
– İzmir Rıhtım Şirketi devletçe satın alındı.
– Ankara-İstanbul tarifeli uçak seferi başladı.
DEVLET BABA DÖNEMİ
Cumhurİyet kadrolarının tüm çabalarına rağmen, Osmanlı’dan beri sürüp gelen dışa bağımlılık, ulusal özel sektörün bir türlü geliştirilmemiş olması, sanayinin kurulmasına pek olanak vermedi. Bu da devlet eliyle gerçekleştirildi.
Yıl: 1934
– Sovyetler Birliği ile kredi antlaşması imzalandı
– Ankara, Sivas, Konya, Eskişehir’de buğday siloları inşasına başlandı.
– Kayseri uçak fabrikasında yapılan 6 uçak Ankara’ya uçtu.
– Bursa’da süttozu fabrikası açıldı.
– Bakırköy bez fabrikası açıldı. Konya Ereğli’de bez fabrikasının temeli atıldı.
– İzmit kâğıt fabrikası kuruldu.
– Zonguldak’ta kömür yıkama fabrikası işletmeye açıldı. Antrasit fabrikasının temeli atıldı.
– Keçiborlu kükürt fabrikası işletmeye açıldı.
– Isparta gülyağı fabrikası işletmeye açıldı.
– Kayseri mensucat fabrikası kuruldu.
– Halk için ucuz ve dayanıklı ayakkabı üretmek amacıyla Beykoz fabrikası kuruldu.
– Turhal şeker fabrikası işletmeye açıldı.
– Afyon-Antalya; Diyarbakır-Fevzipaşa; Ortaköy-Bolkuş; Fırat-Yolçatı demiryolu yapıldı.
– Üsküdar-Kadıköy tramvay hattının ilk denemesi yapıldı.
Yıl: 1935
– İstanbul liman şirketi devletçe satın alındı.
– Aydın demiryolu hattı devletçe satın alındı.
– Gediz ve Göksu nehirleri üzerine köprüler inşa edildi.
– Maden Tetkik Arama Enstitüsü ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi kuruldu.
– Etibank kuruldu.
– Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi kuruldu.
– Diyarbakır-Fevzipaşa; Fevzipaşa-Ergani; Ergani-Osmaniye; Çankırı-Atkaracalar; Sivas-Eskiköy demiryolu yapıldı.
– Tarım Satış Kooperatifleri kuruldu.
– Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası işletmeye açıldı.
– Ankara’da fındık kongresi toplandı.
– Nazilli basma fabrikası kuruldu.
– İstanbul telefon şebekesi devlet tarafından satın alındı.
– Ankara-Zonguldak telefon hattı açıldı.
– Ankara’da gaz maskesi fabrikası kuruldu.
Yıl: 1936
– Ankara’da Endüstri Kongresi toplandı.
– Deutsche Bank’ın elindeki Ergani Bakır Madeni İşletmesi satın alındı.
– Ankara Çubuk Barajı’nın yapımına başlandı.
– İzmir havagazı şirketi devletçe satın alındı.
– İzmit’te ikinci kâğıt fabrikasının temeli atıldı.
– Ereğli kömür işletmesi devletçe satın alındı.
– Erzurum-Sivas; Afyon-Karakuyu; Isparta-Bozönü; Eskiköy-Çetinkaya; Yazıhan-Hekimhan demiryolu yapıldı.
– İlk kömür treni Ankara’ya geldi.
– Edirne-Sirkeci demiryolu hattı ve Şark Demiryolları devletçe satın alındı.
– Gaziantep buz fabrikası açıldı.
– Bursa’da Hasanpaşa Köprüsü yapıldı.
– İstanbul Haliç üzerine köprü inşaatı temeli atıldı.
Yıl: 1937
– Ormanlar devletleştirildi.
– Atatürk çiftliklerini devlete bağışladı.
– İlk Türk gemisi Belkıs denize indirildi.
– İlk Türk denizaltısının yapımına başlandı.
– Karabük Demir Çelik Fabrikası’nın temeli atıldı.
– Konya bez fabrikası açıldı.
– Malatya bez fabrikasının temeli atıldı.
– Türkiyle Cumhuriyeti Ziraat Bankası kanunu kabul edildi.
– Hükümetçe satın alınan, Toprakkale-Payas; Islahiye-Meydanıekbaz işletmeye açıldı.
– Denizbank kuruldu.
– Kadıköy su şirketi devletçe satın alındı.
– İstanbul-Edirne karayolu açıldı.
– Burhaniye-Ayvalık yolu; Sakarya Nehri, Fırat Nehri, Kızılırmak Nehri ve Murat Irmağı üzerine köprüler yapıldı.
– Diyarbakır-Cizre; Hekimhan-Çetinkaya; Zonguldak-Çatalağzı demiryolu yapıldı.
– Telsiz kanunu kabul edildi.
– Türk Hava Yolları, İstanbul-Bükreş arasında ilk uçak seferi yapıldı.
Yıl: 1938
– Gemlik suni ipek fabrikası açıldı
– Bursa merinos fabrikası açıldı.
– Divriği demir madenleri işletmesi faaliyete geçti.
– İzmir Telefon Şirketi devletçe satın alındı.
– İstanbul Elektrik Şirketi devletçe satın alındı.
– Sermayesi devlet tarafından verilen KİT’ler kuruldu.
– Toprak Mahsulleri Ofisi kuruldu.
– İzmir klor fabrikası kuruldu.
– Ankara-Erzurum tren hattı Erzincan’a ulaştı.
– 1923-38 yılları arasında topraksız köylüye toplam 708 bin hektar toprak dağıtıldı.
– Ve Mustafa Kemal vefat etti.
O bir “Kalem” idi.
Türkiye bugün “kalemler” ile “silgilerin” çatışmasına sahne olmaktadır!