ergun ozgen
turkish forum danisma kurulu uyesi
1. Özellikle, çevre sorunları içinde tanker yangınları veya denizdeki çatmalar sonucunda denize dökülen petrol ve türevlerinin hasıl ettiği kirlenmeler önemli sorunlar içinde yer almaktadır. Bu bağlamda İstanbul Boğazında ve liman çevresindeki kazalar sonucunda ortaya çıkan olaylar örnekler içindedir… Kasım 2007 ortalarında Ukrayna açıklarında batan Rus tankerinden sızan petrol atıklarının hasıl ettiği çevre kirliliği de son örnekler içinde yer almıştır.
2. 15. Kasım 1979 Tarihinde İstanbul limanı çevresinde Haydarpaşa açıklarında Romen bandralı bir tankerin çatma sonucunda ortaya çıkardığı yangın ve çevre kirliliği, önemli sonuçlar bakımından bir başka örnek teşkil etmiştir. Bu olay üzerine elde edilen deneylerden çıkarılan sonuçlar hatırlandığında ve hiçbir zaman temenni edilmeyen benzer hadiseler dikkate alındığında, ön görülebilen hareket tarzlarına ilişkin bir uygulama klavuzu, çevre konusunda duyarlı olanlar için aşağıda sunulmuştur!
3. Muhtemel bir çatma konusunda ortaya çıkabilecek yangın ve çevre kirliliğine karşı alınabilecek önlemler yönünden öncelikle;
a. Olayın vuku bulduğu il de Valilik başkanlığında bir kriz masasının oluşturulması,
b. İdari lişlemler konusunda ilgili birimlerin harekete geçirilmeleri,
c. Olaya neden olan geminin Acentası veya sorumlusunun kriz masası ile irtibatının
sağlanması,
d. Hukuki işlemlerin başlatılması konusunda gerekenin yapılması…
4..Yangının denetimi liman ve bölge için önem ifade ettiğinden, süratle,
a. Limanda bulunan Deniz itfaiyesi birimlerini,
b.Askeri birimler ile gerekli koordinasyonu,
c. Marmara Bölgesi Deniz İşleri Müdürlüğü’nü, (İstanbul ve Marmara Böl. İçin)
d. Liman Başkanlığını,
e. Gemi Kurtarma Md. nü, ( idari yetki genellikle bu kademede olacaktır…)
f. Yangının denizdeki yayılma durumuna göre, kıyı kesimlerinde kara itfasiyesince
gerekli önlemlerin aldırılmasının temini gerekecektir…
5. Denize dökülen yakıt nedeniyle, deniz kirlenmesi önemli sorunlar oluşturmaktadır. Bu
nedenle, bir çatma sonucu tankerde yangın çıkması durumunda denize de yakıt
akmaktadır. Bu durumda söndürme çalışmaları yanında, yakıtın olduğunca gemi
çanağı içinde yanarak tükenmesi çevre kirliğinin olmaması yönünden uygun
görülmektedir… Denize dökülen petrolün yayılmasını önlemek konusunda;
a. Gemi kurtarma Müdürlüğü,
b. Askeri Dnz. Birliklerinin imkanı,
c. TOVALOP, “ ITOPF” ( Deniz kirlenmesine karşı merkezi İngilterede olan sigorta şirketi)
Türkiyedeki temsilcisinin iştirakinin sağlanması ile sigorta ilişkileri yönünden
Gereken koordinasyonun temini gereklidir…
6. Kirlenme durumunun tesbiti ve temizleme işlemleri yönünden dikkate alınması gereken
diğer hususlar…
a. Çevre Kirlenmesi konusunda,
– Hava kirliliğinin tesbiti, (İTÜ, Boğaziçi Üniversitesi…vb.)
– Suların kirlenmesi …(Su ürünleri Gnl. Md.)
– Deniz yüzeyinin kirlenmesi… ( Çevre Müsteşarlığınca, hava fotoğraflarının alınarak
yayılma bölgelerinin tesbiti…)
– Hidrobiyoloji Enstitüsünün yapması gereken araştırmaları,
– Dnz. K. Hidrobiyografi Dairesinin yapacağı çalışmalar ile koordinasyon, önemlidir.
b. Deniz kirlenmesinin tesbiti ve temizlenmesi yönünden,
İstanbul Limanı için.
– Marmara Bölgesi Liman ve Deniz İşleri Md.
– Liman Başkanlığı,
– Gemi Kurtarma Md.,
– Askeri Deniz birimleri,
– TOVALOP, ”ITOPF” şirketinden temin edilecek sigorta desteği yanında gerekli malzeme
Yardımı, Oluşturulmalıdır!…
c. Kirlenmenin Marmara Denizi kıyılarına yayılması durumunda,
– Marmara Bölgesi ve Liman deniz İşleri Md. koordinatörlüğünde,
– TOVALOP, “ITOPF” ile devamlı temas sağlanarak gereken destek sağlanmalıdır.
6. Kıyılarda meydana gelen kirlenmelerin tesbiti ve temizlenmeleri:
İl hudutları (İstanbul) dahilinde bulunan kıyı kesimlerinde,
a. Belediyeler,
b. Karayolları,
c. Y.S.E. Bölge Md.,
d. Özel Şirketlerin imkanları,
e. İlgili Sigorta Şirketleri,
f. Askeri birliklerin imkanları,
g. Çevre kuruluşları. STÖ. Vb. gönüllüler…
h. TOVALOP, “ITOPF” imkanları üzerinden gereken desteğin sağlanması öngörülebilir…
Marmara bölgesindeki kıyılara kirlenmenin yayılmasında,
a. İlgili vilayetler ile koordinasyon…
– Tekirdağ Vilayeti,
– Çanakkale Vilayeti,
– Bursa Vilayeti,
– Kocaeli Vilayeti…
b.TOVALOP, “ITOPF” ile koordinasyon ve gerekli desteğin sağlanması,
c. Hava fotoğrafları alınarak, kirlenmenin yayılma bölgeleri ve istikametleri sürekli
İzlenerek ve harita üzerinde tesbit edilerek ilgili birimler ile koordinasyona devam
edilmelidir…
7. Yangının sönmesini müteakip, gemi enkazının deniz trafiğinin güvenliği yönünden
bulunduğu yerden kaldırılması gerekecektir. Bu konuda hukuki sorunların çözümü
paralelinde, söküm ile ilgiliçalışmalarda şu hususların dikkate alınması da gerekecektir.
a. Söküm koşulları oluştuğunda, mevsim durumunun da dikkate alınması,
b. Yetkili teknik ekiplerin oluşuturulmaları,
c. Söküme geçildiği aşamada, gemi leşi içinde bazı bölümlerde gaz sıkışmalarının
dikkate alınması ve söküm ekibinin her iki saatte bir (Kaçak Gaz Sıkışması) kontrolu
yapılması konusunda uyarılmaları,
d.Sökümün devam ettiği süre içinde gemi leşi çevresine çift bariyerin atılması, kirlenmeye
neden olabilecek kalıntı sızmalarının yayılmasının önlenmesi, emiciler aracılığı ile
bu atıkların toplanmaları,
e. Leşin bulunduğu mahal çevresine, Liman Başkanlığınca, deniz trafiğinin güvenliği için,
uygun görülecek yerlere yeterli ışıklı şamandıraların yerleştirilmeleri,
f. Leşin kaldırılmasına kadar, Liman Başkanlığı ve Deniz Polisinin korsan yaklaşımlarına
karşı önlemlerin aldırılması gerekecektir.
8. Çatma sonucunda hasıl olacak zarar ve ziyan konusunda ortaya çıkacak olan hukuki
sorunların dikkate alınması …
a Zarar Ziyanların tesbiti,
b. Kamu kuruşları ile özel kesim açısından tesbit davalarının açılmaları,
c. Sigorta şirketlerinin iştiraklerinin sağlanması önemlidir…
9. Yangının devam ettiği sürece ortaya çıkan muhtemel alternatifler şunlardır:
a. Yanma gemi içinde kaldığı ve denize döküntü olmadığı sürece, su ve kıyı kirlenmesini
azaltacaktır.
b. Yanma yükün kurtarılmasına imkan vermeyecektir,
c. Hava kirlenmesini arttıracaktır,
d. Yeni bir patlama ihtimalini gaz sıkışmalarının dışında, azaltacaktır…
10.Kısa vadede alınması gereken önlemler konusunda öneriler,
a. yangın devam ederken:
– Gemi çevresindeki güvenliğin sağlanması,
– Söndüren gemileri ile ilk müdahalenin yapılması,
– Muhtemel patlamaların dikkate alınması,
– İlk yardım ekiplerinin uygun yerlerde bulundurulmaları,
– Halka adydınlatıcı bilgilerin sistemli şekilde verilmesi,
– Koruyucu, kurtarıcı bütün imkanların harekete geçirilmesi, koordine edilmeleri,
– Bölgede deniz trafiğinin yangının muhtemel durumuna göre düzenlenmesi,
– İmkan olduğu takdirde, yangına yaklaşma olanaklarına göre, gemi çevresine yakıt
yayılmalarını önlemek amacıyla bariyerlerin döşenmesi.
b.– Gemi içinde yanmakta olan yakıtın tahmini için, gemi acentasından geminin
krokisinin temini…
b. Kroki üzerinden yanmakta olan hamulenin hangi anbarlarda olduğunun ve yanış
durumuna göre süresinin tahmini,
c. Gemi krokisi üzerinden yanan bölümlerin takibi , bu konuda deniz itfaiyesine durumun
sürekli bildirilmesi,
d. Tanker yangılarında yangının yakıtın sürekli olarak denize akması durumunda köpük
sıkmanın fazla yararı olmayacağı dikkate alındığında, daha ziyade su basarak söndürme
ve soğutma işlemlerine önem verilmesi, şayet, yakıt çanak içinde ise, ve yanıcı maddenin
içinde bulunduğu çanağın yanları kapalı ise, köpük sıkmanın yararlı olacağı,
e. Denize dökülen petrolün de kontrol edilmesinin gerekeceği, dikkate alınmalıdır.
11. Uzun vadede alınacak önlemler konusunda öneriler.
a. Yangının kotrol ve söndürülmesi yönünden mevcut bütün araç ve gereçler devreye
sokulacak şekilde planlaması yapılarak ilgili birimler arasında koordinasyon
sağlanmalıdır…
b. Gemideki yangın bittikten sonra,
– Denizdeki atıkların durumuna göre, bariyerler burakılmalı şayet denize bir yayılma
ve çevre kirliliğine neden olacak bir durum yoksa bariyerler toplanmalıdır…
(Bariyerler konusunda TOVALOP,”ITOPF” ile koordinasyon sağlanmalıdır)
– Yangının bitimini takiben, gemi leşinin kapalı bölgelerinde muhtemel gaz
sıkışmalarının olbileceği dikkate alınaral patlama ihimallerine dikkat edilmelidir.
– Gemi sahipleri, ile irtibat sürdürülmeli niyet ve tutumları bilinmelidir.
leşin bulunduğu bölge dikkate alınarak ,deniz trafiğine olabilecek etkisine
göre, trafik düzeninin güvenliği sağlanmalıdır.
– Liman Başkanlığınca, gemi çevresine ışıklı şamandıralar konulmalıdır.
– Emniyet sahasında tehlike geçtikten sonra, deniz trafiği yeniden düzenlenmelidir.
– Hava fotoğrafları alınmaya devam edilerek, kirlenme alanlarının haritaları sürekli
olarak düzenlenmelidir.
– Zarar ziyana neden olan hususların belgelenmesi için delillerin toplanmasına
devam edilmelidir.
12. Zarar ve ziyanların tesbitinde şu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir.
a. Deniz ve kıyı kirlenmesinin giderilmesi için gereken masraflar,
b. Sabit cisimlere vaki olan zararlar,
c. Hava kirlenmesinin cevreye yaptığı zararlar,
d. Donanma, gemi kurtama, ( İpraş vb) Dnz itfaiyesi, vb. kuruluşların kurtarma ve
söndürme hizmetleri sırasında yapmış olduğu masraflar,
e. Limanın kullanılamayaşından doğan kayıpların hasıl ettiği zararlar,
f. Limandan yangınla ilgili olarak çıkarılan ve emniyet mülahazası ile, demir yerleri
değiştirilen gemilerin yapmış oldukları masraflar ile, ek şamandıra masrafları,
g. Limanın kapatılmış olmasından doğan boş beklemeler nedeniyle hasıl olan zararlar ve
masraflar,
h. Belediyelerin, ve şehir hatlarının, kar kayıpları, ve olayla ilgili olan masrafları,
ı. Demir yolu ferisinin çalışamayışından doğan zararlar ve beklemede kalmalarının
zararları,
i. Kamyonların( Harem ve Sirkeci) terminallerinde ve şehir hattı terminallerinde, Dnz.
otobüsleri seferlerinde beklemelerden doğan zararlar,
j. Balıkçılıkla iştigal edenlerin, konuyla ilgili olmak üzere, uğradıkları zararlar,
k. Hadiseden şok geçirerek etkilenenlerin uğradıkları zararlarlar,
l. Gemi enkazının kaldırılmasına yönelik çalışmalar başladıktan sonra bu konuda
yapılan enkaz kaldırma işlemlerine ait masraflar ve tazmintlar, tesbit edilmelidir.
13. Yangın sırasında hayatların kaybedenler ile kayıpların tesbitlerinin yapılmaları ve adli yönden gereken takip işlemlerine yapılmalarına ilikin çalışmalar…
14. Yangın süresi içinde yükün kurtarılması konusundaki görüşler:
a. Yükün tesbit edilebilir nihai statüsü saptanmalı ve gemi yerinden alınamayacak
bir konumda ise, yükün gemideki yanma süresi sürekli izlenmelidir. Gemi sahipleri ile
de gelişmeler izlenmelidir..
b. Yangının hasıl edeceği muhtemel tehdit unsurları kriz masasında dikkate alınarak,
etraflı bir planlamaya gidilmelidir…
c. Çalışmalar Valilik koordinatörlüğünde olmalı, müteahhitlik hizmetleri (Söküm vb)
Sözkosu olduğunda bu husus da Valilik koordinatörlüğünde sürdürülmelidir!
d. Gemiden yangın sonrası artık yük kalması durumunda, çevre koşulları dikkate
alınarak bunların tahliye edilebilecekleri yerler tesbit edilmeli, taşıma ve depolama
koşulları planlanmalıdır…
e. Kirlenme tehlikesine karşı, kirlenmenin temizlenmesine ilişkin planların mali portresi
İle birlikte (TOVALOP, “ITOPF” ) ile konu koordine edilerek yapılmalıdır. Bu planlamada,
çevrenin temizliği açısından estetik durumuna dikkat edilmeli, korunmasında öncelik
bulunan yerler tesbit edilerek öncelik tanınmalıdır…
f. Deniz kirliliğinin sürekli kontrolu konunda, hava fotoğraflarından da yararlanılarak
akıntı ile çevreye ve diğer illerin sahillerine yönelik kirlenme konusu işaretlenerek
gerekli uyarı ve iş birliği ile müdahale şekilleri plana dahil edilmelidir….
g. Bölgede hassasiyet taşıyan yerler içinde, önemli çevre alanları, tatlı su alanları, termik
santral alanları, tuz oluşturma yerleri, turistik bölgeler, balık çiflikleri, tersane
sahilleri vb.. gibi alanların çevresinde bariyer sistemi ile koruyucu önlemlerin
aldırılmaları ayrıca önem ifade edecektir…
15. Denizde ve kıyı kesimlerinde, bariyerlerin kullanılması ve döküntülerin bu bariyerlerle çevrildikten sonra, emicilerle toplanmalarının imkanları araştırılmalıdır!!!
16. Temin edilen kimyasal bileşimlerin temizleme işleminde kullanılıp kullanılmayacağı ,
ne zaman , nerede, ne cins, ne miktarda kimler tarafından kullanılacağı planlanmalıdır… Kimyasal maddelerin deniz canlılarını yok edeceği ihtimali söz konusu olacağından , kullanılmasının gereği halinde, mutlaka Tarım ve Hayvancılık Bakanlığıdan izin alınmalıdır!!!
17. Çevre kontrolüne, enkazın sökümü safhasında da devam edilmeli, kirlenmenin su, bitki, hayvan ve insan yaşamına biyolojik ve psikolojik yönlerden olumsuz etkilerinin araştırılması yapılmalı, ticari balıkçılık alanlarında hasıl olan zarar durumları ölçülmelidir…
18. Yangının hasıl ettiği tehdit ve çevre kirliliği devam ettiği sürece, halk doğru yönde belli bir mekkezden olayın seyri ve safhalarıda belirtilerek bigilendirilmeli,gereken
uyarılar da yapılmalıdır…
19. Kıyıların ve denizin kirlenmesinin temizlenmesi konusunda büyük masrafların doğmasına neden olacaktır. Bu konuda yeterli bir fon tedariki gerekecektir…Konu ile ilgili olarak TOVALOP,”ITOPF” bu iş için yeterli fon teminine imkan sağlayan bir kuruluş olup, gereken mali desteğin buradan sağlanması mümkün olabilecektir…
20. Yukarıda belirtilen hususlar bir tanker yangını halinde idari kademelerin karşılaşacakları çevre sorunlarına yardımcı olunması amacıyla ifade edilmiş olup, bu klavuz çerçevesinde uygulamanın yürütülmesi halinde karşılaşılacak durumlara belli bir düzeyde çözüm getirmiş olabilecektir…
ERGUN ÖZGEN