Abdulvahap Kara
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in Orta Asya Birliği’ni oluşturma teklifi Özbekistan ve Kırgızistan tarafindan olumlu karşilandı. Nazarbayev, 18 subat günü, parlamentodan yaptığı ve Kazakistan televizyon kanalları tarafından naklen yayınlanan ulusa sesleniş konuşmasında, Avrupa Birliği gibi bir Orta Asya Birliği’ni kurmanın zamanı geldiğini söylemişti. Aksi halde, bölge ülkelerinin bağımsızlıklarının gelecekte tehlikeye düşebileceğine işaret etmişti.
Özbekistan ve Kırgızistan, Nazarbayev’in bu fikrine sıcak baktıklarını bildirdiler. Aykın Gazetesinin haberine göre, Tajikistan ise bu teklifin önce cumhurbaskanları seviyesinde ele alınmasinin faydalı olacağı yönünde görüş beyan etti.
Bu arada Kazakistan basınında konuyla ilgili bazi ilginçliklerin de yaşandığı dikkatlerden kacmadı. Nazarbayev’in ulusa sesleniş konuşmasından hemen sonra, gazetelerde, Özbekistan’ın Orta Asya Birliği fikrine karşı olduğu yönünde haberler yer aldı. Ancak, Kazakistan Cumhurbaşkanlığı makamından basına yapılan açıklamada, bu haberlerin temelsiz olduğu ifade edildi. Açıklamada, Nazarbayev’in Özbekistan Cumhurbaşkanı Islam Kerimov ile bir telefon göruşmesi yaptığı bildirildi. Kerimov göruşmede, bölgesel işbirliği ile uluslar arası terorizm ve dini ekstremizme karşı mücadelenin ortaklaşa geliştirilmesi gerektiğini ifade etti.
Kazakistan Disisleri Bakani Kasimcomart Tokayev bu konuyla ilgili olarak, “Nazarbayev’in teklifi Orta Asya ulkelerinin bir devlet catisi altinda birlesmesini ongormemektedir. Orta Asya ulkeleri birliginin gerceklesmesiyle, bolge ulkeleri yakin gelecekte bir takim stratejik kazanclar elde edebilirler. Ornegin, milli cikarlarina dayali olarak ic ve dis politikalarini etkili icra edebilecekleri imkanlara sahip olabilirler; rekabet ve imkanlari arttiran ek araclari ortaya cikarbilirler, ulkelerinin ic ekonomik gelismesi icin uygun dis sartlari olusturabilirler” dedi.
Aykin gazetesinin 25 subat sayisinda yer alan demecinde Tokayev devamla sunlari soyledi: “Orta Asya pazari genistir. Yaklasik 50 milyon halki mevcuttur. Her ulkenin ekonomisi kendine has bir bicimde gelisir. Bazilari hizli, bazilari da yavas. Ancak, komsu ulkelerin degisik sartlar altinda yasamasi, onlarin birbirlerine yakinlasmasina hizmet etmez. Hatta, aksine, ters etki bile yapabilir.”
Kirgizistan Disisleri Bakanligi sozcusu Osmanakun Ibrahimov konuyla ilgili aciklamasinda Orta Asya Birligi’ni , bolgedeki tum ulkelerin cikarlarini gozeten, gelecegi goren bir teklif olarak degerlendirildi. Kazakistan’in bolgenin guclu ve demokratik bir ulkesi olarak bu birligin gerceklesmesini saglayabilecek yegane ulke oldugu ifade edilerek, teklifin bolge ulkeleri devlet baskanlarinin yakin bir zamanda yapilacak zirve toplantisinda ele alinmasinin ihtimal dahilinde oldugu soylendi.
Bu arada, 23 subat gunu, Tajikistan Cumhurbaskani Imamali Rahmanov, Nazarbayev’i telefonla arayarak, “Orta Asya Birligi fikrinin once bolge ulkeleri devlet baskanlari gayri resmi zirvesinde gorusulmesinin gerekliligini ifade etti. Bu da, siyasi gozlemciler tarafindan, teklifin bolge ulkelerinin ihtiyacina cevap verdiginin bir gostergesi olarak yorumlandi.
Kazakistan Cumhurbaskani Nazarbayev, 18 subat gunu, parlamentoda ulkenin ekonomik, siyasi ve sosyal konulari uzerine yaptigi uzun ulusa seslenis konusmasinin Orta Asya Birligi ile ilgili kisminda sunlari soylemisti:
“Orta Asya, XV. yuzyilin sonuna kadar dunya ekonomisinin onemli bir bolgesi olarak geldi. Bolgemiz, Dogu ile Batiyi birlestirmektedir. Halklarimiz topraga ve millete gore bolunmemistir. Ipek yolunun onemini kaybetmesiyle, Orta Asya gerilemistir. Son 500 yuzyilda ilk defa olarak bagimsizligin elde edilmesiyle, bolgemiz dunya ekonomisi icin tekrar onemli bir bolge haline gelmistir. Biz dunya ekonomisine onemli olcude petrol, gaz, maden ve tarim hammaddeleri saglayan bolge olarak ulasim imkanlarini guclendiriyoruz. Daha simdiden yaklasik eski ipek yolu uzerinde, XXI. yuzyilin oto ve demiryolu ile petrol boru hatlarinin sekillenmeye basladigi gorulebilir.
Bizim onumuzde Asya Kaplanlari ve Avrupa Birligi’nin basarilarinin sebepleri duruyor. Diger taraftan, II. Dunya savasindan sonra bagimsizligina kavusan ulkeler arasindaki anlasmazliklar ve cekismelere sahit oluyoruz. Kuresel ekonomide, buyuk bir pazar mevcuttur. Bunun disinda, bolgede buyuk devletlerin ekonomik ustunluk icin acik bir rekabete girdigini de gozlemliyoruz. Bizim icin bu kuresel jeo ekonomik meseleye dogru bir bicimde yaklasmak onemlidir.
Şimdi bizim onumuzdeki secenek: dunya ekonomisine ebediyen hammadde saglayicisi olarak kalarak ikinci bir somurgeci devletin gelmesini beklemek veya Orta Asya bolgesinin ciddi bir birligini saglamaya girismek.
Ben ikincisini teklif ediyorum.
Bizim boyle bir birlik kurmamiz, bolgenin istikrar ve gelismesi, ekonomik ve askeri-siyasi bagimsizliginin bir yolu olacaktir. Ancak bu takdirde, bolgemiz dunyada sayginlik kazanacaktir. Ancak biz bu sekilde, guvenligimizi saglayacak ve terrorizm ve ekstremizm ile etkili bir bicimde mucadele edebilecegiz. Boyle bir birlik, nihayette, bolgemizde yasayan halkin ihtiyaclarina cevap verecektir.
Orta Asya Devletlerinin Birligini kurmayi oneriyorum. Kazakistan, Ozbekistan ve Kirgizistan arasindaki ebedi dostluk anlasmasi boyle bir birligin temelini olusturmaya hizmet edebilir. Bolgenin diger ulkelerini de bunun haricinde tutmuyorum.
Hepimizin ortak ekonomik cikarlari, kulturel ve tarihi baglari, dili, dini, ekolojik problemleri ve dis tehditleri var. Avrupa Birligi’ni kuranlar, belki de boylesine onkosullari ancak hayal edebilmislerdi. Biz yakin ekonomik entegrasyona gerceklestirmeli, ortak market ve ortak paraya gecmeliyiz.
Sadece bununla biz, devamli birlik ve beraberlik icin de bizi gormek isteyen ortak atalarimiza layik olabilecegiz. Once Car imparatorlugu, daha sonra Stalin’in milliyetler politikasi boyle bir birlikten endise etti ve bolgemizi idari-milli yonetimlere bolduler. Bu, “bol ve yonet” politikasiydi. simdi bizim icin bolgenin esit haklara sahip halklarinin bundan sonraki nesillerine yeni ve olmasi gereken bir yolu gostermemizin zamani gelmistir.”
Orta Asya Birligi’ni gerceklestirme yolunda ilk adimlar atiliyor. Ancak, bunun kolay ve rahat bir yol olmadigi ortadir. Butun engel ve zorluklara ragmen basarildigi takdirde, dunya barisi ve ticaretinin pekismesi ve ozellikle bolgenin istikrar ve gelismesi yolunda, cok onemli bir asamanin kaydedilecegi kesindir.
Yrd. Doc. Dr. Abdulvahap Kara, Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi
Bir yanıt yazın