Talât Paşa’nın Evrak-ı Metrûkesi

ABD’nin saygın gazetelerinden New York Times, Gazete Habertürk yazarı Murat Bardakçı’nın “Talât Paşa’nın Evrak-ı Metrûkesi” isimli kitabına geniş yer ayırdı.

Bardakçı, gazeteye verdiği demeçte “Tehcir Nazi benzeri bir politika yahut soykırım değil, bazı kanlı olayların sonucuydu ve zamanın hükümeti Ermeni nüfusu başka yerlere göndermek zorundaydı” dedi. Murat Bardakçı’nın tehcir kararında bazı Ermeniler’in Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ruslar’la çatışan Türk birliklerine saldırılar düzenlemesinin büyük etkisinin bulunduğunu söylediğini de yazarken, Ermeni tezlerini ve soykırım iddialarını desteklemesiyle bilinen New York Times’da, bu yönde bir açıklamanın ilk kez yer alması da dikkat çekti.

Gazetenin Türkiye muhabiri Sabrina Tavernise imzasıyla yayınlanan haberde, Bardakçı’nın açıklamalarının ve kitabındaki ayrıntıların yanısıra, Ermeni iddialarını destekleyen bazı tarihçilerin görüşlerine de yer verildi. New York Times, Murat Bardakçı’nın “tehcirin bir soykırım olmadığı” ve her iki taraftan da hayatını kaybedenlerin gerçek sayısının hiçbir şekilde belirlenemeyeceğini söylemesine karşılık, Ermeni tezlerini destekleyen tarihçilerin karşıt sözleri de gazetede yeraldı.

000000000000000000000000000000

Melek Sarı Güven

Ankara Üniversitesi, Tarih Bölümü Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi

Hemen hemen her yazarın ardında bıraktığı yarım kalmış bir çalışması, derlenmeyi bekleyen notları, çekmecelerinde yığılmış karalama defterleri vardır. Arapça bir tabirle evrak-ı metruke denilen bu miras derlenip toplanıp bir eser haline getirilebildiğinde geleceğe ışık tutacak bir kaynak haline gelir. Bu evrakların bir araya getirilmesi zor ve zahmetli bir iştir. Her bir parça tek tek okunur ve tasnif edilir. Bu çalışmalar özellikle tarih ve edebiyat araştırmaları için oldukça büyük bir öneme sahiptir. Evrak-ı metruke denilince ilk akla gelen isimler Tevfik Fikret, Sait Faik Abasıyanık, Sabahattin Ali, Ömer Faruk Şerifoğlu’dur. Şimdi bu isimlere bir dönemin Dâhiliye Nazırı Talat Paşa da eklenmiştir.

Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi adlı çalışma, gazeteci yazar Murat Bardakçı tarafından hazırlanmış, 2009 yılı başında Everest Yayınları tarafından yayınlanmış belgesel bir kaynak niteliğindedir. 1915 Tehcir kararının alınmasında siyasi bir figür olan Talat Paşa’nın özel defteri ve kayıtları bir araya getirilerek hazırlanan bu eser; tehcir konusunda araştırma yapan tarihçilere ve bu konuda bilgi sahibi olmak isteyen okuyucuya kaynaklık edecektir.

Önemli bir bölümü belgelere ayrılmış olan bu çalışmada; Tehcir Kanunu, bu kanunun içeriği ve uygulanışı; tehcir öncesi ve sonrası nüfus hareketleri gibi konulara yer verilmekte. Murat Bardakçı, daha önce bazı bölümlerini yayınladığı bir kısım belgelerin tümünü bu kitapta yayınlıyor. Kitabın “Muhtelif Belgeler” adlı bölümünde ise Halide Edip’in 1 Mart 1917 tarihinde Maliye Nazırı Cavid Bey’e yazdığı ilginç bir mektuba yer veriliyor. Kitaptan öğrendiğimiz bir başka bilgi ise, sürgündeki ittihatçıların kod isimleri kullandıkları oluyor. Enver Paşa, “Süavi”, “Ali”, “Abbas” gibi isimleri; Talat Paşa, “Ali Sai”, “Cafer Sai” gibi isimleri kod adı olarak kullanıyor. Bundan başka, Talat Paşa’nın eşi Hayriye Hanıma yazdığı mektuplar ve aile albümünden fotoğraflar da çalışmaya ayrı bir hareketlilik getiriyor. Bu konuya ilgi duyan herkesin görmesi ve elinin altında bulundurması gereken bu kaynak titizlikle hazırlanmış olması ve daha önce yayınlanmamış belgeleri içeriyor olması sebebiyle önemli bir belgesel kaynak olma değerini koruyacaktır.

New York Times’ta çıkan haberin tamamını okumak için: