Türkiyeli bir ağsaqqalın Mehemmed Emin Resulzade haqqında xatireleri

Salamlar!

Mehemmed Emin Resulzadenin anadan olmasinin 125-ci ildonumunu qeyd etdiyimiz bu gunlerde men de Resulzadeni ve silahdaslarini tanimis bir sexden reportaj aldim. Bu reportaji Sizlerin diqqetine sunuram.

Saygilarimla Gulara Yenisey

— 02/02/09 Pzt tarihinde Taryel Faziloglu <[email protected]> şöyle yazıyor:

Kimden: Taryel Faziloglu <[email protected]>

Tarihi: 2 Şubat 2009 Pazartesi, 13:01

Hormetli Qrup uzvleri!

"Muasir Inkishaf" Ictimai Birliyinin teshkilatciligi ile 1915-ci ilde

bash vermish Canaqqala savashini teblig eden disk buraxildi. Diskde Birliyimizin

teshkilatciligi ile kecirilen "Turk yenilmez, Canaqqala kecilmez"

bashliqli musabiqeye teqdim olunmush video sujetler eksini tapib. Video sujetler

oten il Azerbaycanin aparici televiziyalari olan ATV, Space ve ITV-de

yayimlanib.

Hormetle,

Taryel Faziloglu

“Muasir Inkishaf” Ictimai Birliyinin Idare Heyeti sedrinin muavini

Dr. Gülara Yenisey

Türkiyeli bir ağsaqqalın Mehemmed Emin Resulzade haqqında xatireleri

Müsahibimiz Cevdet Akçalı beydir. 84 yaşlı güler üzlü ağsaqqal, İstanbuldakı ofisinde bize M.E. Resulzade ve onun silahdaşları haqqındaki xatirelerini danışdı. O nurlu insanları xatırladıqca, üzüne nur gelir, gözleri gülürdü, bezen boğazı düyünlenir, bezen gözlerinden nur damlaları tökülürdü. Cevdet bey 1925-ci ilde Adana şeherinin Kozan ilçesinde doğulub. Bayat boyu, Varsak (Farsak da deyilir, Qacarlar da bu boydandır) oymağı, Akçalı qolundandır. O bölgede yaşayan Türkmenlerin ( yarı köçeri heyat terzi yaşayan bu elatlara Türkiyede Türkmen deyilir) 3 yurdu var: yaylaq, sehil(deniz sahili) ve ova. Bu Türkmenler Toros dağlarından Azerbaycan, Türkistana qeder uzanan geniş erazilere yayılmışlar. Osmanlı qeydlerinde bunların adı “taifeyi-Yörükan” veya “taifeyi-Türkmen” olaraq yazılıb. Cevdet beyin atası Zeki Akçalı 1950-54-cü illerde Demokrat Partiyasından, 1954-57-ci illerde emisi Mustafa Akçalı millet vekili seçilmişdir. 1969-cu ilden 2002-ci iledek Cevdet bey 5 dönem çeşidli sağ partiyalardan millet vekili olmuşdur. Hazırda “Dünya Gündemi” qezetinin sahibi ve baş yazarıdır.

Cevdet bey uzun ömrüne neler sığdırmayıb ki?! Ne olaylar, ne şexsler görüb?! En maraqlısı ise keçmişde Rus, Fars, Çin zülmünden qaçıb Türkiyeye sığınmış Türkistanlı aydınlarla olan görüşleridir. Söhbete başlayırıq. Eslinde bu müsahibeni bir neçe il önce Cevdet beyden almaq istemişdim, ancaq o, bezi olayları bulanıq xatırladığını, yeniden yada salması üçün keçmişde yazdığı xatireleri evde tapandan sonra müsahibe vereceyine söz vermişdi. Evde axtarış işinden bir şey çıxmadığını (çox gecikdiyini) görünce, Cevdet beyin şifahi xatirelerini dinlemenin de faydalı olacağını düşündük. Elimizde esas da var idi, Resulzadenin anadan olmasının 125-ci ildönümü qeyd edilirdi. O da derhal razılaşdı. Canlı tarix, qoca çinar, zamanı bir film kimi geri çevirib 50-60 il öncesine getdi, olayları bir diktor üslubu ile danışmağa başladı.

“ 1942-ci ilde teshil üçün İstanbula gelmişdim. Hele Adanada Litseyde oxuduğum vaxt başda Arif Nihat Asya olmaqla bir çox müellimimiz bize terbiye vererek milletçi kimi yetişdirmişdiler. Bu terbiyenin 2 yönü vardı : 1. Yurd içi, 2. Yurd dışındaki soydaşlarımıza maraq göstermek. Bu sebebden Azerbaycana böyük sevgi ve ilgimiz vardı. İstanbula geldikden sonra yoldaşlarımla birlikde “Türk Kültür Ocağını” qurduq. Yurd dışından Türkiyeye gelmiş soydaşlarımızla görüşmek bizim üçün bir vezife olmuşdu. Bizim tez-tez görüşdüyümüz şexslerden biri de Memmed Emin Resulzade idi. Çox bilgili, çalışqan, parlaq bir şexsiyyetdi. Derneyimizin üzvlerinden biri olan Azerbaycanlı Müstecib Ülküsal, Resulzadenin yaxın dostu olduğu üçün tez tez yemeklerde, söhbetlerde bir araya gelirdik. Her toplantıda Resulzade Azerbaycan haqqında düşüncelerini, Cümhuriyyetin qurulması ile bağlı xatirelerini bize danışardı. O zamanlar tecrübesiz bir genc olduğum üçün bu söhbetleri yazıya keçirmemişdim. İndi o xetama çox üzülürem. Yadımda qalan kiçik bir xatiresi var. Resulzade danışırdı ki, işğalçı Bolşevik ordusu Bakıya girende Rus eskerleri ac-yalavac veziyyetinde idiler, Bakı küçelerinde qarpız qabıqlarını yığıb yeyirdiler. “Azerbaycan Kültür Ocağının” Azerbaycan haqqında yayınladığı kiçik broşuru vardı, deyesen adı “Azerbaycan davası” idi. Biz bu broşurun ve “Azerbaycan Yurd Bilgisi” dergisinin yayınlanmasına ve yayılmasına kömek edirdik. O dövrdeki yaxın yoldaşlarımızdan biri de Murtaza Nizameddin Tebrizli idi. O da çox feal bir insan idi. 1946-cı ilde “Türk Kültür Ocağından” “Bugünki Azerbaycan Davası Esas ve Sebebleri” adlı bir kitabı da yayınlanmışdı. İran hökümeti M. N. Tebrizlini edama mehkum etmişdi. Sonra eff çıxdı, o da ölkesine qayıtdı. Murtaza bey çox milliyetçi bir insan idi, bize fealiyyetlerimizde çok yardım ederdi. O dövrlerde tanışdığım ve ölene qeder dostluq etdiyim Kerim Oder beyi de burada xatırlamaq isteyirem. Onunla tesadüfen tanış olmuşdum. 1957-58-ci illerde bir neçe yoldaşımla birlikde Konya şeherindeTürkiyenin en böyük un fabrikasını qururduq. Bir neçe bankdan kredit almış, çox borclanmışdıq. Faizler sebebile işi tamamlaya bilmir, istehsala başlaya bilmirdik. Tehlükeli bir veziyyet yaranmışdı, tecili kredite ehtiyacımız vardı. O zamanın dövlet ve senaye bakanı Semed Ağaoğlunun ( Ehmed Ağaoğlunun oğlu) qebuluna getdik. O bizim aile dostumuz idi. Bizi “Sümerbanka” gönderdi. O bankın şöbe müdürü Semed beyin qaynıydı. Şöbe müdürünün yanına getdiyimizde xeyal qırıqlığına uğradıq. Müdür deyişmiş, yerine başqası gelmişdi. Adı Kerim Oder idi. Bizi nezaketle qarşıladı, dinledi ve 3-4 ay sonra bize kredit vere bileceyini söyledi. Ancaq bizim gözlemeye zamanımız qalmamışdı, batmaq üzereydik. Men onun danışmasından Anadoludan olmadığını sezmişdim. “Türkistanlımısız?” dedim, “Azerbaycanlıyam” dedi. Menim haralı olduğumu sordu, “Adanalıyam” dedim. “Bizim orda bir dostumuz var, belke tanıdız” deyerek defterçesine baxdı ve “adı Cevdet Akçalıdır” dedi. “Cevdet Akçalı menem” deyince yerinden qalxıb yanıma geldi, mene uzun uzun sarılıb qucaqladı, sanki buraxmaq istemirdi (bunları danışanda Cevdet beyin sesi qeherlendi, ağlamağa başladı). Sonra Kerim bey dedi :” Biz Azerbaycanlılar Derneyi olaraq kitab, dergi, mecmua yayınlayırdıq. Bir gün bir mektub aldıq. Mektubda deyilirdi ki, her ay derneyin yayınlarından bize gönderin satıb size pulunu gönderek, derneyinize yardım olsun. O zamandan beri bu adamın kim olduğunu öyrenmek istemişdim, demek bu adam sen idin. Kerim beyle tanışmamız aile dostluğuna çevrildi ve bu dostluq o ölene qeder davam etdi. O dövrde tanımış olduğum Azerbaycanlı aydınların hamısı bir birinden deyerli, parlaq insanlar idiler, onları tanıyıb dostluq etdiyim üçün çox mutluyam. Allah hamısına rehmet elesin! “

İstanbul

29 yanvar 2009-cu il